Kazimierz Kowalski (zoolog)

---

Kariera zawodowa

Kazimierz Kowalski był wybitnym zoologiem, którego życie zawodowe ściśle związane było z jego rodzinnym Krakowem. Urodził się w ciekawym otoczeniu — jego matka, Zofia Kowalska, była lekarzem, a ojciec, Tadeusz Kowalski, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, specjalizował się w turkologii i orientalistyce. Edukacja Kowalskiego przypadła na trudny okres drugiej wojny światowej. Po tajnym nauczaniu, zakończonym maturą, rozpoczął studia na tajnym Uniwersytecie Jagiellońskim, które ukończył w 1947 roku. Jego praca magisterska koncentrowała się na rytmice dobowej u gryzoni.

Po zakończeniu studiów, Kowalski objął stanowisko asystenta w Zakładzie Psychologii i Etologii Zwierząt na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1949 roku obronił rozprawę doktorską poświęconą ekologii nietoperzy. W 1954 roku rozpoczął pracę w nowo powstającej Pracowni Instytutu Zoologii PAN w Krakowie, która z czasem ewoluowała w samodzielny Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN. Kowalski kierował Zakładem Zoologii Systematycznej i Doświadczalnej.

W ciągu swojej kariery naukowej uzyskał wysokie stopnie naukowe – w 1954 roku został docentem, w 1962 roku profesorem nadzwyczajnym, a w 1969 roku profesorem zwyczajnym. Pełnił również kluczową funkcję dyrektora instytutu w latach 1960–1978 oraz 1985–1987. W latach 1978–1983 pracował jako profesor zoologii na Uniwersytecie Orańskim w Algierii, co przyczyniło się do jego szerokiego doświadczenia międzynarodowego.

W 1964 roku dowodził polsko-mongolską wyprawą paleontologiczną do Gobi, co podkreśla jego zaangażowanie w badania terenowe. Od 1971 roku był redaktorem naczelnym czasopisma „Acta zoologica cracoviensia”, a jego dorobek naukowy obejmuje ponad 700 publikacji, w tym przeszło 500 artykułów oraz 12 monografii.

Kowalski był aktywnym członkiem Polskiej Akademii Nauk – od 1971 roku jako członek korespondent, a od 1986 roku jako członek rzeczywisty. Został także przyjęty do Polskiej Akademii Umiejętności w 1990 roku, gdzie odgrywał rolę prezesa w latach 1994–2000. W 2002 roku wyróżniono go Nagrodą Miasta Krakowa za monografię dotyczącą fauny czwartorzędowej Europy oraz jego znaczący wkład w naukę.

Ostatnie lata życia Kowalskiego upłynęły w Krakowie, gdzie po zakończeniu kariery naukowej pozostawił po sobie niezatarte ślady w dziedzinie zoologii. Zmarł i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w kwaterze U, w narożniku północno-zachodnim, co stanowi symboliczny koniec jego niezwykłej kariery.

Systematyka

Nazwy utworzone przez Kazimierza Kowalskiego

Kazimierz Kowalski, znany zoolog, jest autorem oraz współautorem wielu nazw naukowych dotyczących różnych gatunków i rodzajów ssaków. W szczególności, jego badania obejmowały owadożerne (Eulipotyphla), nietoperze (Chiroptera) oraz gryzonie (Rodentia). Oto niektóre z jego znaczących osiągnięć:

1. Owadożerny (Eulipotyphla):
• Sorex alpinoides Kowalski, 1956 (= Neomysorex alpinoides),
• Sorex dehneli Kowalski, 1956 (= Mafia dehneli),
• Peisorex pohaiensis Kowalski & Li, 1963.
2. Nietoperze (Chiroptera):
• Myotis podlesicensis Kowalski, 1956,
• Myotis dasycename subtilis Kowalski, 1956 (syn. Myotis delicatus F. Heller, 1936),
• Myotis danutae Kowalski, 1956,
• Myotis helleri Kowalski, 1962.
3. Gryzonie (Rodentia):
• Stachomys Kowalski, 1960,
• Praesynaptomys Kowalski, 1977 (syn. Plioctomys Suchov, 1976),
• Bjornkurtenia Kowalski, 1992,
• Glis sackdillingensis minor Kowalski, 1958 (= Glis minor),
• Promimomys insuliferus Kowalski, 1958,
• Mimomys polonicus Kowalski, 1960,
• Stachomys trilobodon Kowalski, 1960,
• Microtodon longidens Kowalski, 1960 (= Baranomys longidens),
• Muscardinus pliocaenicus Kowalski, 1963,
• Peisorex Kowalski & Li, 1963,
• Pseudocylindrodon mongolicus Kowalski, 1974,
• Cyclomys minutus Kowalski, 1974,
• Tataromys gobiensis Kowalski, 1974 (syn. Yindirtemys deflexus (Teilhard de Chardin, 1926)),
• Pliopetaurista meini C.C. Black & Kowalski, 1974,
• Blackia polonica C.C. Black & Kowalski, 1974 (syn. Blackia miocaenica Mein, 1970),
• Epimeriones progressus Kowalski, 1974,
• Synaptomys europaeus Kowalski, 1977.

Warto również zaznaczyć, że Kazimierz Kowalski był współautorem dla jednej z nazw owadów: Caenopsylla eremita Beaucournu & Kowalski, 1985.

Nazwy utworzone na cześć Kazimierza Kowalskiego

Wiele epitety gatunkowe, jak kowalskii lub casimirii, a także rodzaj Kowalskia, zostały stworzone w celu uhonorowania Kazimierza Kowalskiego. Oto lista niektórych z nich:

• Onychirus kowalskii Stach, 1964,
• Idiocera kowalskii Stary & Krzemiński, 1984,
• Condylura kowalskii Skoczeń, 1976,
• Sorex casimirii Rzebik-Kowalska, 1991,
• Rhinolophus kowalskii Topal, 1979,
• Eptesicus kowalskii Wołoszyn, 1988,
• Baranomys kowalskii Kretzoi, 1962,
• Pliomys kowalskii Shevchenko, 1965,
• Kowalskia Fahlbusch, 1969,
• Lemmus kowalskii Carls & Rabeder, 1988,
• Villanyia kowalskii Terzea, 1991,
• Parasaidomys kowalskii Augustí & Lleans, 1996,
• Eumyarion kowalskii Lindsay, 1996,
• Ninamys kazimierzi Vianey-Liaud, Rodrigues & Marivaux, 2013.

Speleologia i taternictwo

Kazimierz Kowalski to postać wybitna w dziedzinie speleologii i taternictwa, uznawany za jednego z najbardziej aktywnych polskich taterników jaskiniowych. Jego prace w Tatrach przyczyniły się do odkrycia nowych, niespotykanych wcześniej partii jaskiń, między innymi w takich miejscach jak jaskinie Miętusia, Zimna oraz Szczelina Chochołowska.

W wielu polskich jaskiniach prowadził wnikliwe badania naukowe, a jego osiągnięcia są niezaprzeczalne. W 1952 roku, podczas wspólnej wyprawy z Włodzimierzem Starzeckim do Jaskini Miętusiej, ustalił polski rekord głębokości, osiągając –213 m. Cztery lata później, we francuskiej jaskini Gouffre Berger, pobił ten rekord, schodząc na imponujący poziom –1122 m.

Kazimierz Kowalski był autorem wielu artykułów i prac naukowych poświęconych tematyce jaskiniowej, z których najbardziej znana to jego monografia „Jaskinie Polski”. Jego wkład w rozwój speleologii jest nieoceniony.

W swoim życiu był także bardzo aktywnym członkiem różnych organizacji speleologicznych. Jako współzałożyciel „Klubu Grotołazów”, a także współredaktor czasopisma „Grotołaz” w latach 1950–1955, miał duży wpływ na rozwój tej dziedziny. W 1956 roku przewodniczył Komisji Taternictwa Jaskiniowego przy Klubie Wysokogórskim, a także był honorowym członkiem Klubu Wysokogórskiego oraz Polskiego Związku Alpinizmu.

W marcu 2006 roku, za całokształt swoich pionierskich dokonań oraz jako współtwórca taternictwa jaskiniowego, Kazimierz Kowalski otrzymał prestiżową nagrodę Super Kolos, uznającą jego osiągnięcia jako odkrywcy i zdobywcy światowego rekordu głębokości w 1956 roku w jaskini Gouffre Berger.

Wybrane publikacje

Kazimierz Kowalski, wybitny zoolog, jest autorem wielu publikacji, które znacząco przyczyniły się do rozwoju wiedzy w dziedzinie zoologii. Poniżej przedstawiamy wybór jego prac naukowych, które obrazuje szeroki zakres jego badań oraz zainteresowań.

• – Insectivores, bats and rodents from the early Pliocene bone breccia from Podlesice near Kroczyce (Poland). „Acta Palaeontologica Polonica”. 1 (4), s. 331-394, 1956. (ang.),
• – Nasze nietoperze i ich ochrona. Kraków: Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1955, s. 110,
• – Ssaki. Zarys teriologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 642,
• – Rozdziały o jaskiniach i ssakach w monografii Tatrzańskiego Parku Narodowego (2 wyd. 1955 i 1962),
• – Mammals of Algeria (1991) – wraz z żoną, prof. B. Rzebik-Kowalską,
• – Pleistocene Rodents of Europe. „Folia Quaternaria”. 72, s. 1–389, 2001. (ang.),
• – Lemmings (Lemmini, Rodentia) of the Palaearctic and their evolution. W: Petculescu, A., Ştiucă, E.: Advances in Vertebrate Palaeontology. Bukareszt: Hen to Panta, 2003, s. 93–96. (ang.).

---

Oceń: Kazimierz Kowalski (zoolog)

---