Stanisław Hozjusz

---

Życiorys

Młodość i edukacja

Stanisław Hozjusz przyszedł na świat w Krakowie, w rodzinie pochodzącej z Pforzheim w Badenii. Jego ojciec, Ulryk Hose, sprawował funkcję zarządcy mennicy w Wilnie, a z czasem został horodniczym i wojskim wileńskim. Jego matka, Anna, wcześniej była wdową po krakowskim kupcu Erhardzie Slakerze.

W dzieciństwie Hozjusz pobierał nauki od prywatnych nauczycieli w Wilnie. W 1519 roku zamierzał wstąpić do zakonu dominikanów, jednakże silny opór ze strony ojca pokrzyżował te plany. W lipcu tego samego roku zapisał się na wydział sztuk wyzwolonych Akademii Krakowskiej, gdzie studiował przez półtora roku, zdobywając bakalaureat sztuk w grudniu 1520. Po ukończeniu studiów uczył dzieci magnackie i szlacheckie na dworze biskupów krakowskich, Jana Konarskiego oraz Piotra Tomickiego, a także publikował własne utwory poetyckie. Jego twórczość, obejmująca głównie elegie i epigramy, wyrażała żarliwość religijną i była inspirowana Erazmem z Rotterdamu, z czasem jednak nabrała także antyluterańskiego wydźwięku.

W latach 1530–1534, z wsparciem biskupa Tomickiego, studiował teologię i prawo na uniwersytetach w Bolonii i Padwie, gdzie uzyskał doktorat obojga praw. Jednym z jego nauczycieli był Hugo Buoncompagni, który później został papieżem Grzegorzem XIII. Po powrocie do Polski pracował w kancelariach biskupów krakowskich, a od 1538 roku był sekretarzem w kancelarii królewskiej, gdzie związany był z kanclerzem Samuel Maciejowski. Od 1543 roku jako sekretarz wielki zajmował się sprawami Prus, dążąc do ich unifikacji z Królestwem Polskim.

Duchowny

Choć miał możliwości rozwoju kariery na polu urzędniczo-politycznym, Stanisław Hozjusz postanowił wybrać drogę kariery duchownej. Posiadał wiele intratnych beneficjów kościelnych, takich jak kanonie krakowska (1540), warmińska (1538), sandomierska (1542), probostwa w Gołębiu i Radłowie oraz mniejsze beneficja we Włynie, Wiślicy, Wieluniu i Trokach. Święcenia kapłańskie przyjął w 1543 roku, w wieku 39 lat. Dzięki swoim zasługom w kancelarii królewskiej, 3 lutego 1549 roku został nominowany przez Zygmunta Augusta biskupem chełmińskim, a sakrę biskupią przyjął 16 marca 1550 roku w Krakowie. Jego działalność biskupa chełmińskiego była krótka, bowiem już w 1551 roku awansował na biskupa warmińskiego.

Hozjusz zyskał dużą renomę jako katolicki teolog-polemista. Jego pisma, będące wynikiem polemik z ewangelikami, odznaczały się erudycją, przenikliwością oraz staranną łaciną. Stanął w obronie ortodoksji katolickiej oraz papiestwa. Był przeciwnikiem wprowadzenia liturgii w językach narodowych, argumentując, że ignorancja ludu może przyczynić się do pobożności. Krytykując reformację, uważał ją za ogromne zło, a swoich przeciwników postrzegał jako inspirowanych przez złe moce. W 1551 roku na synodzie piotrkowskim nakłonił biskupów polskich do zaprzysiężenia uznanego przez siebie dokumentu, Confessio fide catholicae Christiana, który wkrótce ukazał się w znacznej liczbie wydań i tłumaczeń.

Kardynał

W 1561 roku Hozjusz został kreowany kardynałem przez papieża Piusa IV, a w 1565 był nawet jednym z realistycznych kandydatów do tiary papieskiej. Jego bezgraniczne oddanie papiestwu spotkało się z krytyką ze strony szlachty i niechęcią króla. Udało mu się uzyskać nobilitację dopiero w 1562 roku. Dążył do reformy kościoła w Polsce w duchu uchwał soboru trydenckiego. W 1564 roku na sejmie w Parczewie przyczynił się do przyjęcia tych uchwał przez króla oraz senat. Sprzeciwiał się planom prymasa Jakuba Uchańskiego, który myślał o utworzeniu kościoła narodowego.

W diecezji warmińskiej Hozjusz zwołał w 1565 roku synod diecezjalny w Lidzbarku oraz rozpoczął wizytację generalną diecezji. Sprowadził do Braniewa jezuitów, którzy przejęli pofranciszkańskie obiekty i zorganizowali kolegium oraz seminarium duchowne. Po sekularyzacji metropolii ryskiej starał się o przywilej egzempcji dla diecezji warmińskiej. Jako prezydent stanów pruskich odegrał istotną rolę polityczną, wspierając centralistyczną politykę Zygmunta Augusta, co nie spodobało się wielu przedstawicielom szlachty.

W latach 1569–1579 Hozjusz przebywał w Rzymie, gdzie dbał o spadek po królowej Bonie i był członkiem kilku rzymskich dykasterii. W 1574 roku został penitencjariuszem większym oraz założył kościół pod wezwaniem św. Stanisława, który służył jako polska świątynia w Rzymie. Zmarł 5 sierpnia 1579 roku w Capranice pod Rzymem, a jego ciało spoczęło w bazylice Najświętszej Maryi Panny na Zatybrzu w Rzymie.

Beatyfikacja

Niedługo po jego odejściu rozpoczęto działania mające na celu beatyfikację. W 1923 roku diecezja chełmińska formalnie wszczęła proces, który później w 1975 roku został przejęty przez diecezję warmińską.

Rewizja teologiczna pism Hozjusza trwa od 1978 roku, a w 2006 roku w Olsztynie dokonano wznowienia procesu beatyfikacyjnego, ustanawiając trybunał na szczeblu diecezjalnym.

Upamiętnienie

Kardynał Stanisław Hozjusz zyskał szczególne uznanie w Polsce, będąc uhonorowanym jako patron wielu ulic, które znajdują się w takich miastach jak Warszawa, Olsztyn oraz Braniewo.

Warto również zwrócić uwagę, że jego imię nosi Wyższe Seminarium Duchowne Metropolii Warmińskiej Hosianum, co podkreśla znaczenie jego postaci w dziedzinie edukacji i duchowości w regionie.

Kontrowersyjne poglądy Hozjusza

– Pismo św. bez wsparcia Kościoła ma wartość równą legendom Ezopa. (O powadze Pisma św., s. 210)

– Chociaż apostoł Paweł zalecał, aby nabożeństwa były prowadzone w sposób zrozumiały dla uczestników, Kościół nie ma obowiązku przestrzegania tych wskazówek, ponieważ ma prawo je modyfikować w zależności od potrzeb. Również odprawianie nabożeństw w języku dostępnym dla wiernych przynosi jedynie negatywne skutki. (Godzi li się laikom…, s. 80-83)

– Hozjusz opowiadał się przeciwko tłumaczeniu Biblii na polski, argumentując, że lepsza jest ignorancja wśród ludu niż ich znajomość Pisma. Uważał, że język polski nie nadaje się do przetłumaczenia Biblii. (Godzi li się laikom…, s. 84-87)

– Informacje o masakrze protestantów w noc św. Bartłomieja w Paryżu sprawiały mu niewysłowioną przyjemność, zwłaszcza wiadomości o zabójstwie admirała de Coligny. (The New Schaff – Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, vol. 5c, s. 375, Baker Book House, Grand Rapids, 1954)

– Po zburzeniu w październiku 1574 roku kościoła protestanckiego w Krakowie przez rozwścieczony tłum, napisał w liście do zwierzchników kościelnych: Czego nie odważył się ani król, ani biskup, to wykonać ośmielili się studenci Akademii Krakowskiej, godni wiecznej pamięci, których chwałę cały Kościół będzie celebrował. (J. Tazbir, Świt…)

– W wyniku jego aktywności, 24 marca 1578 roku, grupa studentów podburzonych przez niego zniszczyła wiele urządzeń drukarni Aleksego Rodeckiego oraz sporo książek w niej wydanych.

– Gdy otrzymał list od biskupa Uchańskiego, napisany w języku polskim, oburzył się, że ten ośmielił się użyć polskiego, a nie łaciny, podkreślając, że lingua catholica hoc est latina.

– Utrzymywał, że msza święta nie powinna być zrozumiała dla wiernych, uzasadniając to stwierdzeniem, że „ten, kto mniej rozumie, często bywa bardziej pobożny”. Ci, którzy mają pełne zrozumienie tego, co dzieje się w kościele, łatwo mogą rozwinąć pogardę dla religii, podczas gdy ci, którzy nie rozumieją nic, są pełni podziwu dla wszelkich aspektów Kościoła.

Twórczość

Ważniejsze utwory

Stanisław Hozjusz, znaczący polski teolog i pisarz, jest autorem wielu ważnych dzieł. Do jego kluczowych utworów należy Latina carmina, które ukazało się w Krakowie w 1525 roku, drukowane przez H. Wietora. Znalazły się tam również inne, młodzieńcze wiersze z lat 1522-1536, zebrane przez F. Hiplera i W. Zakrzewskiego pod tytułem Carmina iuvenilia w publikacji „Stanislai Hosii… epistolae”, tom 1, Kraków 1879.

Innym istotnym dziełem jest Confessio fidei catholicae christiana, która została wydana w Krakowie w 1553 roku w drukarni M. Szarffenberga. Całość ukazała się w Moguncji w 1557 roku, w kolejnych edycjach, które można znaleźć w Estreicherze (tom XVIII, strony 278-281). Tłumaczenia tego dzieła na inne języki również miały miejsce; francuski przekład autorstwa J. Lavardina ukazał się w Paryżu w 1566 roku, a niemiecki przekład autorstwa Johann von Wege w Ingolstadt w 1560 roku.

Kolejny znakomity utwór to Dialogus de eo, num calicem laicis, et uxores sacerdotibus permitti, opublikowany w Dilinga w 1558 roku. Przekład polski pod tytułem Rozmowa o tym, godzi li się laikom kielicha, księżej żon dopuścić i służbę Bożą językiem przyrodzonym odprawować został wydany w Krakowie w 1553 roku. Dzieło to doczekało się także tłumaczeń niemieckich.

Nie można pominąć De expresso Dei verbo… libellus, który również wydano w Dilinga w 1558 roku. To dzieło zyskało popularność w wielu krajach, czego dowodem są liczne tłumaczenia na język polski, angielski, czeski, francuski oraz niemiecki.

Kolejnym ważnym dziełem jest Altera excussio confederationis Varsoviensis, którego polski przekład pt. Konfederacjej w Warszawie r. 1753… rozbieranie został opublikowany przez J. Czubka w 1906 roku.

Wydania zbiorowe

Interesującym zbiorem dzieł Hozjusza jest Opera… wydana w Paryżu w 1562 roku w drukarni A. Gorbinusa. To jedno z najwcześniejszych wydań zbiorowych, które zawiera m.in. takie prace jak Confessio fidei catholicae christiana, Dialogus de eo, num calicem laicis, et uxores sacerdotibus permitti, a także De expresso Dei verbo… libellus.

Nie można pominąć znaczenia publikacji Opera omnia, opracowanej przez S. Reszkę i wydanej w Kolonii w 1584 roku. To wydanie jest uważane za najpełniejsze i w XVI wieku doczekało się aż 16 wydań zbiorowych, jak wynika z danych zawartych w Estreicherze (tom XVIII, strony 288 nn).

Ważniejsze listy i materiały

Hozjusz pozostawił po sobie również bogaty zbiór listów i materiałów z lat 1525-1558, wydany przez F. Hiplera oraz W. Zakrzewskiego w publikacji „S. Hosii… epistolae tum etiam eius orationes legationes”, tom 1-2, Kraków 1879-1888. W zbiorze tym znajdują się jego listy m.in. do Albrechta książąt pruskiego oraz Zygmunta Augusta.

Warto wspomnieć o jego korespondencji z Jakubem Uchańskim z lat 1554-1573, która została wydana w publikacji T. Wierzbowskiego pt. Uchańsciana w 1890 roku. Duże znaczenie ma także korespondencja z księciem pruskim Albrechtem z lat 1560-1562, którą opracował E.M. Wermter.

Hozjusz prowadził ożywioną wymianę listów z Hieronimem Osorio w latach 1565-1578, co zostało opisane przez L. Bourdona. Jego korespondencja z lata 1571-1579 obejmuje ponad 100 listów, w tym do Anny i Katarzyny Jagiellonki.

W 1576 roku Hozjusz napisał kilka listów z Rzymu, których edycja miała miejsce w 1887 roku, w wydaniu I. Polkowskiego. Ostatnie zapisy, takie jak testament sporządzony w 1569 roku, czy list dotyczący okoliczności jego śmierci z 1579 roku, są dostępne w zbiorze Opera omnia Hozjusza wydanym w Kolonii w 1854 roku przez S. Reszkę.

---

Oceń: Stanisław Hozjusz

---