Wacław Gajewski

---

Życiorys

Wacław Gajewski przyszedł na świat w rodzinie Wacława Stanisława (1880–1925) oraz Wandy, z domu Landau (1884–1951). Jego ojciec, który zmarł tragicznie, był chemikiem oraz asystentem na Uniwersytecie Jagiellońskim, jak również dyrektorem Syndykatu Hodowlanego. Matka, uzyskawszy wykształcenie w naukach przyrodniczych na Uniwersytecie w Lozannie, po odejściu męża podjęła pracę jako nauczycielka. Wacław miał również brata Stanisława, który wyróżniał się jako dyplomata, urzędnik państwowy oraz ambasador PRL we Francji w latach 1954–1961.

W roku 1932 opublikował swoją pierwszą pracę pod tytułem „Szczątki flory pierwotnej w jarze Dniestru”. Ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim w 1934 roku, a już w 1937 roku obronił pracę doktorską. W okresie 1937–1946 pełnił rolę asystenta w Ogrodzie Botanicznym UW w Warszawie, gdzie prowadził badania dotyczące w szczególności geografii roślin, zwracając uwagę na florę Podola. Jego znacząca praca, „Elementy flory polskiego Podola”, została opublikowana w czasopiśmie Planta Polonica w 1937 roku. W 1946 roku Gajewski uzyskał tytuł docenta, a w 1950 roku został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

Po II wojnie światowej, Wacław zajął się tematyką cytogenetyki roślin oraz genetyki molekularnej. Rok 1949 przyniósł znaczące zmiany – klasyczna genetyka zaczęła ustępować łysenkizmowi, który był promowany jako nowa forma biologii w czasach stalinowskich w Związku Radzieckim oraz w państwach bloku komunistycznego. Prezentacją tej kontrowersyjnej idei zajmowali się w Polsce naukowcy tacy jak Włodzimierz Michajłow, Kazimierz Petrusewicz oraz rektor UJ, Teodor Marchlewski. Gajewski, będąc w wąskim gronie polskich biologów, stanowczo odmówił nauczania łysenkizmu, co przełożyło się na jego brak możliwości prowadzenia zajęć ze studentami. Został jednak dopuszczony do pracy w Ogrodzie Botanicznym UW. W 1954 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego i w dniu 19 stycznia 1955 roku wyróżniono go Medalem 10-lecia Polski Ludowej.

W 1956 roku rozpoczął wykłady na Uniwersytecie Warszawskim, które przez wiele lat charakteryzowały się ogromną popularnością wśród studentów. W 1958 roku, pod jego przewodnictwem, powstał Zakład Genetyki na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1961 roku Zakład Genetyki Ogólnej PAN, który później włączono do Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN (IBB). W 1964 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego, a między 1967 a 1981 rokiem pełnił funkcję dyrektora IBB. W 1958 roku wszedł w skład Polskiej Akademii Nauk jako członek korespondent, natomiast w 1969 roku kontynuował swoją działalność jako członek rzeczywisty. W 1989 roku wziął udział w pracach mających na celu odnowienie Polskiej Akademii Umiejętności. W 1986 roku został uhonorowany Nagrodą „Problemów” za swoje długotrwałe wysiłki w popularyzowaniu biologii.

Życie prywatne

W 1937 roku w Warszawie, Wacław Gajewski zawarł małżeństwo z Anną Romaną, z domu Bogdani, lecz po niemal trzydziestu latach, w 1966, ich związek zakończył się rozwodem. Po jego śmierci, która miała miejsce w Warszawie, zostały zapewnione mu odpowiednie ostatnie rytuały. Spoczął na cmentarzu Powązkowskim, w pięknym miejscu, znanym z wielu historycznych pochówków, w kwaterze 224-1-9.

Działalność w opozycji

Wacław Gajewski był aktywnym członkiem opozycji w latach siedemdziesiątych. W styczniu 1976 roku podpisał ważny list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL, wyrażając sprzeciw wobec zmian w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Już w 1978 roku stał się sygnatariuszem deklaracji założycielskiej Towarzystwa Kursów Naukowych, co było ważnym krokiem w kierunku wolności intelektualnej.

Nieustannie angażując się w sprawy społeczne, 20 sierpnia 1980 roku Gajewski dołączył do grupy 64 uczonych, pisarzy oraz publicystów, którzy podpisali apel do władz komunistycznych, prosząc o dialog ze strajkującymi robotnikami. W grudniu 1981 roku, razem z Władysławem Kunickim-Goldfingerem, był jednym z dwóch członków Polskiej Akademii Nauk, którym nakazano internowanie. Mimo zagrożenia, udało mu się uniknąć aresztowania aż do momentu, kiedy nakaz został cofnięty dzięki wstawiennictwu PAN.

W czasie stanu wojennego, Gajewski kontynuował swoją działalność opozycyjną, stając się kurierem, który transportował pieniądze przeznaczone przez Piotra Słonimskiego na stypendia dla naukowców, którzy stracili pracę w wyniku politycznych represji.

Praca naukowa

Wacław Gajewski był również uznawanym specjalistą w dziedzinie nauk przyrodniczych, w szczególności w genetyce oraz ewolucji. W latach pięćdziesiątych prowadził badania dotyczące cytogenetyki oraz ewolucji rodzaju kuklik (Geum), wykazując ogromne zaangażowanie w rozwój wiedzy w tej dziedzinie. Później zajął się również genetyką grzybów, czego wynikiem było pubikacja w 1990 roku w czasopiśmie Quarterly Review of Biology, która dotyczyła problematyki łysenkizmu w Polsce.

Publikacje

W dorobku Wacława Gajewskiego znajduje się szereg ważnych publikacji, które przyczyniły się do rozwoju nauki w dziedzinie genetyki.

• Wacław Gajewski: Genetyka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1963,
• Wacław Gajewski: Genetyka ogólna i molekularna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974,
• Wacław Gajewski: Jak poznawano zjawisko dziedziczności. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1968,
• Wacław Gajewski: Pasożytnicze rośliny kwiatowe. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1962,
• Wacław Gajewski, Piotr Węgleński: Inżynieria genetyczna. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.

Wszystkie wymienione prace są istotnymi osiągnięciami w dziedzinie genetyki, jednak nie zawierają numerów stron w książkach.

---

Oceń: Wacław Gajewski

---