Stanisław Grzybowski (historyk)

---

Życiorys

Stanisław Grzybowski, syn prawnika Konstantego Grzybowskiego oraz pisarki Krystyny z Estreicherów Grzybowskiej, urodził się w rodzinie o głębokich tradycjach prawniczych i literackich. Był wnukiem prawnika Stanisława Estreichera i prawnukiem księgarza Franciszka Grzybowskiego. W jego rodzinie obecni byli także znaczący przedstawiciele świata kultury, w tym jego wujek, historyk sztuki Karol Estreicher, oraz stryj, prawnik Stefan Grzybowski. Warto również wspomnieć o wujecznym dziadku, lekarzu balneologu Ludomiłu Korczyńskim oraz stryjecznym dziadku, geologu Józefie Grzybowskim.

Studiował w III Gimnazjum i Liceum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie, gdzie ukończył naukę w 1949 roku. Jego młodość przypadła na okres trudnych lat powojennych, w których w latach 1947–1949 był członkiem OM TUR. Po aresztowaniu w 1950 roku, w związku z działaniami antykomunistycznymi, spędził kilka miesięcy w areszcie na placu Inwalidów oraz w więzieniu przy ul. Montelupich.

W 1954 roku Grzybowski ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie miał zaszczyt uczestniczyć w seminariach prowadzonych przez takich uczonych jak Roman Grodecki, Kazimierz Lepszy oraz Celina Bobińska. Jego magisterska praca, będąca pod opieką Kazimierza Lepszego, została uhonorowana I nagrodą w konkursie ogłoszonym przez ministerstwo z okazji Roku Odrodzenia w 1954 roku. Pomimo swojego talentu, w latach 1954–1955 nie mógł podjąć pracy na Uniwersytecie z powodu interwencji lokalnych władz partyjnych.

Po studiach pełnił funkcję redaktora w krakowskim oddziale PWN pod kierunkiem Konrada Olchowicza, a następnie w latach 1955–1958 kontynuował naukę na studiach aspirantowych w Instytucie Historii PAN. W 1958 roku objął stanowisko st. asystenta i sekretarza technicznego Komisji Odrodzenia i Reformacji oraz współpracował w Zespole Oświecenia Komitetu Historii Nauki.

W Instytucie Historii PAN pracował aż do 1978 roku, gdzie nawiązał bliską współpracę z Andrzejem Wyczańskim oraz Januszem Tazbirem, czerpiąc inspirację także od Mariana Małowista. Jego wyniki badań zaowocowały stypendiami zagranicznymi, w tym w École Pratique des Hautes Études w Paryżu. W 1962 roku uzyskał doktorat, a w 1970 habilitację na podstawie pracy na temat polityki kolonialnej Tudorów i Stuartów. W roku 1973 zdobył tytuł docenta.

Po 1978 roku objął kierownictwo Katedry Historii Nowożytnej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie, a następnie w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie, gdzie wykładał m.in. historię powszechną nowożytną oraz historię Francji. W 1982 roku nadano mu tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1992 roku profesora zwyczajnego. Był także aktywnym członkiem Komitetu Nauk Historycznych PAN oraz członkiem PTH, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, gdzie prowadził wykłady i pisał poezję.

Twórczość Stanisława Grzybowskiego obejmuje około 250 prac naukowych, w tym monografie oraz artykuły dotyczące historii kultury i cywilizacji. W swoim dorobku można znaleźć publikacje takie jak „Strach w XVI wieku: nowe wzorce osobowe” oraz biografie znaczących postaci historycznych. Jak sam zauważył, biografia była mu szczególnie bliska, ponieważ miała moc „rehumanizacji historii” i ukazywania różnorodnych aspektów ludzkiej działalności.

Jego badania koncentrowały się na szerokim zakresie tematów, od „Dziejów Polski i Litwy (1506–1648)” po „Narodziny Świata Nowożytnego (1453–1605)”, a także na historii Wysp Brytyjskich, Francji, Niderlandów i włoskiej kultury. Zyskał miano „wybitnego reprezentanta” Polihistorów, co potwierdzało jego erudycję oraz intelektualne podejście do historii.

Był promotorem i recenzentem wielu prac doktorskich oraz habilitacyjnych, między innymi Michała Rożka. Jego zaangażowanie w życie akademickie doprowadziło do tego, że żywo współpracował z kadrą nauczycielską i naukową przez wiele lat. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Medalem Komisji Edukacji Narodowej, pozostawił po sobie niezatarte ślady w polskiej historiografii.

Osobiste życie łączono z Jadwigą Lehrówną, z którą zawarł związek małżeński w 1952 roku. Razem mieli córkę Ewę oraz wnuki, a po jego śmierci w marcu 2022 roku, został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Jego papiery osobiste i dorobek naukowy przechowywane są w Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie.

W swym dorobku badawczym szczególnie podkreślał interesy w zakresie:

• historii kultury i cywilizacji, w tym organizacji i funkcji miasta w kulturze politycznej,
• biografistyki,
• historii historiografii,
• historii Francji,
• historii Wielkiej Brytanii,
• europske historie.

Twórczość

Stanisław Grzybowski, jako uznany historyk, pozostawił po sobie bogaty dorobek literacki, który wpisuje się w nurt badań nad historią Polski oraz Europy. Jego twórczość obejmuje liczne publikacje, które są źródłem cennych informacji dla pasjonatów historii oraz badaczy.

Wśród jego istotnych dzieł można wyróżnić:

• – Mikołaj Sienicki – Demostenes sejmów polskich, [w:] Odrodzenie i Reformacja w Polsce, t. 2, Warszawa 1957,
• – Cromwell i jego wiek, Warszawa 1959,
• – Teki Naruszewicza – „Acta regum et populi Poloni”, Wrocław 1960,
• – Szpada pana Admirała: dzieje hugenotów, Warszawa 1961,
• – Poglądy społeczne publicystów hugenockich 1559–1598, Wrocław 1964,
• – Tomahawki i muszkiety: z dziejów Ameryki Północnej XV–XVIII w., Warszawa 1965,
• – Z dziejów popularyzacji nauki w czasach saskich, [w:] Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej, ser. A, z. 7, s. 111–173, Warszawa 1965,
• – Organizacja polskiej służby dyplomatycznej w latach 1573–1605, [w:] Polska służba dyplomatyczna XVI – XVIII w., red. Z. Wójcik, s. 145–201, Warszawa 1966,
• – Marcin Luter, Kraków 1966, II wyd. 2004,
• – Henryk VIII i reformacja w Anglii, Warszawa 1969,
• – Polityka kolonialna Tudorów i pierwszych Stuartów, Wrocław 1970,
• – Pretendenci i górale. Z dziejów unii szkocko-angielskiej, Warszawa 1971,
• – Mikołaj Kopernik, Warszawa 1972, wyd. II 1973,
• – Historia Irlandii, Wrocław 1977, II wyd. 1998, III wyd. 2003,
• – Henryk Walezy, Wrocław 1980, II wyd. 1985 (Cykl biograficzny Ossolineum),
• – Elżbieta Wielka, Wrocław 1984, II wyd. 1989, III wyd. 2009 (Cykl biograficzny Ossolineum),
• – Król i kanclerz; Dzieje Narodu i Państwa Polskiego, tom II-23, Kraków 1988,
• – Mikołaj Kopernik czyli paradoksy Renesansu, [w:] Pisarze staropolscy – sylwetki, t.1, red. Stanisław Grzeszczuk, 407−437, Warszawa 1991,
• – Prorok z Rusi w sidłach Odrodzenia – Stanisław Orzechowski, [w:] Pisarze staropolscy – sylwetki, t.1, red. Stanisław Grzeszczuk, 588-621, Warszawa 1991,
• – Jan Zamoyski, Warszawa 1994 (seria Biografie Sławnych Ludzi),
• – Sarmatyzm; Dzieje Narodu i Państwa Polskiego, tom II-26, Kraków 1996,
• – Leonidas w kontuszu – hetman Stanisław Żółkiewski, [w:] Pisarze staropolscy – sylwetki, t. 2, red. Stanisław Grzeszczuk, s. 481–505, Warszawa 1997,
• – Historia Europy (współautor), red. A. Mączak, Wrocław 1997, II wyd. 2002, III wyd. 2006,
• – Burbonowie; Walezjusze; Złota jesień dynastii, [w:] Dynastie Europy, red. A. Mączak, s. 75-92, 483-501, 597-612, Wrocław 1997, II wyd. 2003, III wyd. 2006,
• – Dzieje Polski i Litwy (1506–1648); Wielka Historia Polski, tom 4, Kraków 2000, II wyd. 2003,
• – Trzynaście miast: czyli antynomie kultury europejskiej, Wrocław 2000 (seria Zrozumieć Europę),
• – Jan Długosz, Kraków 2003,
• – Narodziny Świata Nowożytnego (1453–1605); Wielka Historia Świata, tom 6, Kraków 2005,
• – Rodowody stolic, Gdańsk 2005.

Grzybowski na trwałe wpisał się w historiografię polską, a jego prace nadal cieszą się uznaniem zarówno w kraju, jak i za granicą.

Opracowania

W dorobku Stanisława Grzybowskiego znajdują się liczne ważne opracowania, które przyczyniają się do pogłębienia wiedzy w zakresie historii Polski. Wśród nich wyróżniają się:

• Wacław Sobieski, Trybun ludu szlacheckiego. Wybór pism historycznych, przygotowany oraz wzbogacony wstępem przez S. Grzybowskiego, Warszawa 1978,
• Stanisław Łempicki, Mecenat wielkiego kanclerza: Studia o Janie Zamoyskim, opracowane przez S. Grzybowskiego, Warszawa 1980,
• Janusz Tazbir, Prace wybrane, tomy 1-5, w serii: Klasycy Współczesnej Polskiej Myśli Humanistycznej, pod redakcją oraz ze wstępem S. Grzybowskiego, Kraków 2000−2002.

---

Oceń: Stanisław Grzybowski (historyk)

---