Cafe Gallery Zakopianka

---

Historia budynku

Historia budynku, w którym mieści się kawiarnia, ma swoje korzenie w ideach, które miały na celu zwiększenie komfortu mieszkańców Krakowa, proponując im ciekawe miejsce na Plantach. Pierwotnie planowano zbudować altanę, która miałaby służyć spacerowiczom jako schronienie w przypadku deszczu. W późniejszym czasie koncept rozwijał się, zakładając, że stanie się ona częścią większego zespołu ogrodów, które miały przypominać foksal – czyli rozrywkowy ogródek. Celem było serwowanie kawy, orszad i chłodnych napojów, jak również organizacja różnego rodzaju koncertów i wydarzeń kulturalnych.

Budowę altany zainicjował Komitet Ekonomiczny, instytucja odpowiedzialna za finansowanie prac związanych z wytyczaniem i utrzymywaniem Plantów, która pragnęła uczynić spacery w parku bardziej atrakcyjnymi. Pierwotnie zakładano, że budynek stanie za kościołem Świętego Ducha, z późniejszym przesunięciem lokalizacji w bliskie sąsiedztwo ulicy św. Marka.

Tę ambitną koncepcję w 1820 roku, a także krótko przed swoją śmiercią w 1824 roku, rozwijał kanonik Sebastian Alojzy Sierakowski, który stworzył liczne projekty architektoniczne, w których altana przybierała formę murowanego pawilonu w stylu klasycystycznym. Chociaż ostateczny realizator obsługiwał plany, uznawano go często za twórcę, mimo że finalny projekt wykonał w 1826 roku Feliks Radwański młodszy.

Budynek został ostatecznie wzniesiony w zaplanowanej lokalizacji dziesięć lat później, chociaż projekt uzyskał aprobatę krakowskiego Urzędu Budownictwa już w 1834 roku. Warto dodać, że pawilon został sfinansowany przez Wolne Miasto, przez co nazywany był często altaną rządową. W jego wnętrzach mieściła się cukiernia, która funkcjonowała do 1842 roku, po czym, z powodu braku zainteresowania ze strony dzierżawców, budynek przeszedł adaptację i rozpoczął pełnienie roli mieszkalnej, przeznaczonej dla „pisarza materyałów skarbowych przy św. Scholastyce” lub „dozorcy Składu materyałów drewnianych”. Z czasem obiekt częściowo opustoszał.

W 1861 roku miała miejsce częściowa przebudowa budynku pod okiem Antoniego Stacherskiego. Jednakże w 1879 roku ponownie zmieniono jego przeznaczenie na działalność gastronomiczną. Po adaptacji, w wyniku której rozebrano dodatkowe piętro, rozpoczęła działalność kawiarnia Stefana Rehmana i Edwarda Hendricha, będąca filią ich letniego biznesu z Sukiennic oraz Kawiarni Noworolski. Kawiarnia ta działała do około 1885 roku, kiedy to z powodu problemów spółki lokal przeszedł w stan zapomnienia.

Nowe życie w ten niegdyś popularny lokal tchnął Wojciech Janikowski, który po 1890 roku otworzył tam sezonową filię swojego przedsiębiorstwa z Krzysztoforów. „Kawiarnia Janikowskiego” zdobyła wiele uznania jako popularne miejsce spotkań zarówno aktorów Teatru Miejskiego, jak i dziennikarzy z pobliskich redakcji, takich jak Czas, Głos Narodu czy Nowa Reforma. Wyróżniała się ciekawym menu, w tym mrożonymi kawami i lodami. W gronie jej gości znalazły się znane osobistości jak Stanisław Wyspiański, Włodzimierz Tetmajer, Lucjan Rydel czy Adam Chmielowski.

W 1913 lub 1914 roku kawiarnię przejął Franciszek Sauer, który posiadał podobny lokal w Domu Pod Gruszką, na rogu Sławkowskiej i Szczepańskiej. Dodatkowe inwestycje rozwijały lokal, jednak z powodu wielkiej inflacji lat 1922-1923, musiał on zostać sprzedany nieznanej spółce. W wyniku tego, w budynku powstała tania jadłodajnia, znana jako Kawiarnia i Restauracja „Zakopane”, co skutkowało utratą dawnych klientów, w tym dziennikarzy i aktorów. W 1935 roku, po przejęciu zrujnowanej kawiarni przez Stefanię Maturową, udało się przywrócić ją do świetności i zmienić nazwę na „Zakopianka”.

Pod czas okupacji niemieckiej lokal miał status kuchni Rady Głównej Opiekuńczej, a wśród zatrudnionych była Krystyna Zbijewska, kelnerka. Po wojnie budynek przeszedł z rąk prywatnych do administracji miasta, pełniąc różne funkcje, aż do momentu jego renowacji w latach 1959, co pozwoliło na ponowne otwarcie kawiarni pod starą nazwą. W latach 60. odnotowano problemy z klientelą, ale równocześnie rozpoczęto działalność letniego ogródka.

W 1975 roku kawiarnia została zamknięta, a w budynku otwarto salon gier zręcznościowych i później pizzerię włoską „Margarita”. Obiekt, mimo pozostawania własnością gminy, zaczął podupadać, lecz w 1996 roku został wydzierżawiony przez aktora Marka Jasickiego i odnowiony w latach 1996–1997. W 1998 roku w zabytkowym lokalu rozpoczęła działalność „Cafe Zakopianka” oraz Zakład Widowisk Estradowych i Rozrywkowych IMPRES.

W pierwszych latach XXI wieku budynek przeszedł kolejne zmiany wystroju, a w 2013 powstała galeria sztuki, której stałymi eksponatami zostali twórcy tacy jak Zbigniew Czop (miedzioryt), Czesław Dźwigaj (rzeźba, medalierstwo, rysunek), Stanisław Mazuś (malarstwo), Allan Rzepka (malarstwo) oraz Martyna Hołda (malarstwo, litografia). Miejsce szybko zyskało popularność wśród artystów i naukowców, organizując również różne koncerty.

W 2015 roku administrację obiektu przejął Zarząd Budynków Komunalnych, zastępując Zarząd Infrastruktury Komunalnej i Transportu. Już rok później rolę zarządcy przejął Zarząd Zieleni Miejskiej, który postanowił wypowiedzieć umowę dzierżawy M. Jasickiemu. Sprzeciwili się temu artyści, w tym wystawiający tam Andrzej Kulig, doprowadzając do wstrzymania wymówienia umowy. ZZM jednak szybko znów próbował zakończyć współpracę. W grudniu 2019 roku umowa została rozwiązana, co toczyło negocjacje związane ze zwrotem kosztów modernizacji.

16 marca 2020 roku kawiarnia wstrzymała swoją działalność z powodu pandemii COVID-19. Prezydent miasta Jacek Majchrowski wyznaczył 1 października 2020 roku jako datę opuszczenia lokalu przez dzierżawcę. Następnie wniesiono plany modernizacji budynku, by dostosować obiekt do aktualnych standardów oraz zwiększyć powierzchnię użytkową. Ostatecznie miasto przejęło nieruchomość 15 października 2020 roku, mimo że przez kolejne trzy lata remont się nie rozpoczął.

Pojawiały się głosy wskazujące na deteriorację opuszczonego budynku. ZZM przekazało, że wybór wykonawcy prac budowlanych oraz uzyskanie wymaganych ekspertyz zrealizowano, co pozwala na czekanie na wydanie pozwolenia na budowę. Szacunkowy koszt remontu wyniósł 1,4 miliona złotych, a zmodernizowany obiekt ma być przekazany Fundacji im. Zbigniewa Wodeckiego.

Warto zaznaczyć, że lokal ten uznawany jest za najstarszą kawiarnię plantacyjną, czy też uznawany za pierwszą letnią kawiarnię na Plantach, z informacjami wskazującymi, że zaczęła funkcjonować już od 1826 roku.

Architektura i otoczenie

Bliskość do Plant, a także lokalizacja przy wylocie ulicy św. Marka (adres: św. Marka 34) sprawiają, że budynek kawiarni zyskuje na atrakcyjności. Od strony południowej sąsiaduje z gmachem Szkoły Podstawowej nr 1, a z innej strony przylega do ogrodowego muru parafii Świętego Krzyża. Jest to murowany pawilon, zrealizowany w stylu neoklasycystycznym, który uznawany jest za jeden z najlepszych przedstawicieli tegoż stylu w Krakowie.

Charakterystyczna fasada, która przetrwała przez lata w niezmienionej formie, wyróżnia się trzema arkadami, które dzielą podwójne pilastry, a całość zwieńczona jest attyką. Budynek został wyraźnie wpisany w pejzaż Plant w roku 1842, kiedy to wytyczono nową alejkę na jego osi.

Od północnej strony do kawiarni przylega kolumnowy portyk, znany również jako parterowa loggia, który harmonijnie koresponduje z architekturą samego pawilonu. Data jego wzniesienia nie jest jednoznaczna; niektórzy badacze wskazują na lata 1825 lub 1826, podczas gdy inni sugerują, że został dobudowany później, datując go na rok 1875, drugą połowę XIX wieku, a nawet lata 1903 lub 1913.

Przez długi czas fasadę budynku zasłaniała drewniana weranda, która została dodana przed wejściem, jednak jej data budowy również jest sporna – niektórzy podają rok 1875, inni 1913. Weranda ta została usunięta już po II wojnie światowej.

W pobliżu kawiarni, na osi jej wejścia, w końcu XIX wieku na owalnym placu w ciągu alejek Plant postawiono altanę – rotundę orkiestrową. Budowla ta była pierwotnie przeznaczona do koncertów orkiestr wojskowych, w szczególności orkiestry 13. pułku piechoty oraz występów chórów. Estetyka tego obiektu spotkała się z krytyką ze strony Franciszka Kleina, który uważał, że nie wpisuje się w architekturę Plant. W późniejszych latach rotunda została usunięta, a jej rekonstrukcja miała miejsce w ramach renowacji Plant, prowadzonej od końca lat 80. XX wieku.

---

Oceń: Cafe Gallery Zakopianka

---