Gmach Główny Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie

---

Historia

Historia Gmachu Głównego Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie sięga czasów, kiedy to Szkoła Sztuk Pięknych, zanim otrzymała swój obecny budynek, mieściła się w różnych lokalach. Między innymi, szkoła funkcjonowała przy ulicy Gołębiej 20, a później przeniosła się do dworku należącego do Jacentego Kochanowskiego, znajdującego się przy ulicy Straszewskiego, tuż przy rogu z ulicą Piłsudskiego. Dopiero w roku 1876 Gmina Miasta Krakowa zdecydowała się przekazać działkę pod budowę nowej siedziby. Projekt gmachu został opracowany przez architekta Macieja Moraczewskiego, który wówczas pełnił funkcję dyrektora budownictwa w mieście.

Budowa rozpoczęła się w 1879 roku, a zakończona została w roku 1880, kiedy to odbyła się uroczysta inauguracja obiektu. Główne zasługi w powstaniu tego gmachu przypisuje się ówczesnemu dyrektorowi Szkoły Sztuk Pięknych, Janowi Matejce, który miał na celu przekształcenie istniejącej szkoły w pełnoprawną akademię wzorowaną na zachodnich instytucjach artystycznych. Proces ten zakończył się sukcesem dopiero w 1900 roku, już po śmierci Matejki. Niestety, zaplanowane rozbudowy gmachu nie doczekały się realizacji.

W trakcie II wojny światowej oraz hitlerowskiej okupacji, działalność Akademii została zahamowana, a w latach 1939–1943 obiekt został zaadaptowany na potrzeby Staatliche Kunstgewerbeschule Krakau, czyli szkoły artystycznej utworzonej przez władze okupacyjne w miejsce ASP. W okresie 1976–1979 zrealizowano projekt nowego skrzydła od strony ulicy Paderewskiego, które zostało wzniesione w latach 1989–1998.

Na początku XXI wieku przeprowadzono intensywne prace remontowe, w tym remont konserwatorski elewacji od 2004 roku oraz renowację dachu w latacj 2010-2012. W ramach tych prac na kopuły budynku powróciły rzeźby gryfów po długim czasie nieobecności. Dzisiaj, w gmachu głównym ma swoją siedzibę Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

W dniu 19 października 1965 roku gmach został wpisany do rejestru zabytków, co potwierdza jego znaczenie w architekturze i historii Krakowa. Ponadto, znajduje się również w gminnej ewidencji zabytków, co zabezpiecza jego przyszłość oraz ratowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń.

Architektura

Lokalizacja głównego gmachu Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie została starannie wybrana w kontekście urbanistycznej koncepcji, która dominowała w Krakowie oraz w innych miastach Monarchii Austro-Węgierskiej. Wzorem dla tego projektu była architektura Wiednia, szczególnie idea tzw. „ringu” – to reprezentacyjna aleja, która oplata średniowieczne centrum miasta. Ulice otaczające tę przestrzeń zostały zabudowane wspaniałymi oraz monumentalnymi gmachami instytucji o znaczeniu regionalnym, które stanowiły centralny punkt w mieście.

Gmach charakteryzuje się neorenesansową elewacją, która składa się z ceglanej struktury oraz białych obramowań okien. Warto zauważyć, że na niższych kondygnacjach, tj. parterze oraz pierwszym piętrze, okna mają prostokątny kształt, podczas gdy na drugim piętrze ich zakończenie przybiera formę łuku półkolistego. Zróżnicowanie w formie okien podkreślają skromne, białe gzymsy, które oddzielają poszczególne piętra, a ostatni z gzymsów, okolony dachem, jest architektonicznie znacznie bardziej wzbogacony w porównaniu z dolnymi.

W centrum fasady widać boniowany portal głównego wejścia. Nad nim umieszczono szczególnie wyróżnione okno z ozdobnym obramowaniem. W jego dekoracji znajdziemy m.in. płaskorzeźbę Herbu Krakowa oraz rzymską datę oddania budynku. Dodatkowo, pod oknem zostało umieszczone popiersie Jana Matejki, którego autorem jest Jan Tombiński (1894). Narożniki budynku od strony placu Matejki zostały zaakcentowane wysuniętymi ryzalitami, które zwieńczają kopuły z rzeźbami gryfów – po cztery na każdej z kopuł oraz iglicami.

Przy głównym wejściu po lewej stronie znajduje się tablica poświęcona Janowi Matejce, która została wmurowana w 1938 roku, w setną rocznicę jego urodzin. Warto również zwrócić uwagę na tablicę poświęconą Stanisławowi Wyspiańskiemu, która znalazła swoje miejsce wewnątrz budynku. Została ona wmurowana w 1923 roku, w dwudziestą rocznicę objęcia przez artystę katedry na ASP. Głowa Wyspiańskiego została wyrzeźbiona przez Konstantego Laszczkę, autora także płyty w hołdzie Janowi Stanisławskiemu.

Interesującym elementem gmachu jest północne skrzydło, które powstało w latach 90. XX wieku i reprezentuje styl postmodernistyczny. Elewacja tego skrzydła jest podzielona przez mocne pilastry, które są zakończone fryzem na górnej kondygnacji. Otwory okienne mają formę kwadratową. W przestrzeniach między pilastrami znajdują się okna, które ozdobiono geometrycznymi frontonami oraz schodkowymi obramieniami. Dodatkowo, tafle szkła wkomponowane w podział okładziny kamiennej, wprowadzają nowoczesny charakter do całości. Odcień okładziny, z dominującymi jasnymi szarościami i beżami, charakteryzuje się kratowym układem.

W Gmachu Głównym Akademii Sztuk Pięknych znajdują się różne kluczowe przestrzenie takie jak biura rektora i kanclerza, dziekanaty wydziałów malarstwa oraz rzeźby, galerie oraz archiwum, a także różnorodne pracownie artystyczne.

---

Oceń: Gmach Główny Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie

---