Kaplica Lipskich na Wawelu

---

Historia

Historia obiektu sięga pierwszej połowy XIV wieku, kiedy to wzniesiono pierwotną gotycką kaplicę. Była ona wyposażona w ołtarz z niewątpliwie zachwycającą malowaną sceną, przedstawiającą męczeństwo św. Stanisława ze Szczepanowa. Całość zamykała żelazna krata. W 1620 roku biskup Marcin Szyszkowski zadecydował, że kaplica stanie się jego mauzoleum. Jednak w 1623 roku planował połączenie tej budowli z sąsiednią – kaplicą Skotnickich, co nie zostało zrealizowane.

Najważniejsze zmiany nadejście z czasem, kiedy biskup Andrzej Lipski, otrzymawszy nominację na biskupa krakowskiego 11 sierpnia 1630 roku, postanowił przebudować obiekt na kaplicę grobową. Zmienił również pierwotny zamiar pochówku w bazylice katedralnej we Włocławku, co wynikało z jego testamentu z 20 marca tego samego roku. Zdecydował o swoim pochówku w katedrze na Wawelu, a nad tym zadaniem czuwali egzekutorzy testamentu biskupa.

Na miejscu wyburzonej gotyckiej świątyni wzniesiono nową, wczesnobarokową kaplicę, której prace zakończono w 1633 roku. Obiekt miał kwadratowy plan i był zwieńczony kopułą, na której malowano sceny przedstawiające Chwałę Bożą. W zachodniej części kaplicy umieszczono nagrobek biskupa, a wschodnią stronę zajmował marmurowy ołtarz. W jego retabulum znajdował się malowany na blasze obraz, ukazujący Jezusa Ukrzyżowanego w towarzystwie Matki Bożej, św. Jana Ewangelisty i św. Marii Magdaleny, które flankowały dwie kolumny. Całość zamykano kratą, a tego samego roku powołano kapelanię, która została ufundowana przez biskupa.

Kolejne prace restauracyjne nad kaplicą miały miejsce w latach 1743-1746. Wówczas kardynał Jan Aleksander Lipski zlecił przebudowę kaplicy w stylu późnego baroku, zgodnie z projektem Franciszka Placidiego. Kardynał zdecydował się na zachowanie XVII-wiecznego nagrobka biskupa Andrzeja, jednakże zrealizowano nowy ołtarz, nagrobek kardynała oraz dekorację ścian, portalu i kraty. W wyniku tych prac obiekt został poszerzony w kierunku zachodnim, a w kopule pojawiły się nowe freski. Obraz do ołtarza namalował renomowany artysta Szymon Czechowicz.

Architektura

Kaplica została zaprojektowana w formie kwadratu, a jej zwieńczenie to niepowtarzalna kopuła, która zwieńczona jest latarnią. Z zachodniej strony obiektu dostrzeżemy dodatkowy aneks, który wnosi nową wartość architektoniczną do całości. Do wnętrza prowadzi wyjątkowy portal, stworzony z lokalnego marmuru dębnickiego. Wejście, zamknięte półkolistym łukiem, jest otoczone przez dwa kanelowane pilastry w porządku korynckim, osadzone na solidnych cokołach. Złocone kapitele tych pilastrów podtrzymują segmentowy przyczółek o przerywanej formie. Nad arkadą portalu znajduje się profilowana nasada, na której umieszczony jest herb Grabie, ręcznie malowany na blaszanym tle.

W obrębie odrzwiach umieszczono żelazną kratę, na której widnieją orły, które również trzymają herb Grabie. Ściany dolnej kondygnacji zdobią piękne marmury dębnickie oraz wystawne marmoryzowania. Narożniki wnętrza wzmacniają załamane pilastry, które dodają przestrzeni subtelności. Na zachodniej ścianie znajduje się również nagrobek biskupa Andrzeja Lipskiego, który zauważalnie wyróżnia się profilowanym cokołem i dwoma pilastrami hermowymi, zwieńczonymi głowami o kobiecych rysach.

Wnętrze nagrobka zdobi płytka nisza, w której kolumny kompozytowe podtrzymują wahadłowy trójkątny przyczółek. Z niszy wysuwa się sarkofag z rzeźbą biskupa, przywdziewającego pose sansowinowskiej. Nad tym dziełem umieszczony jest rzeźbiony medalion, ukazujący Matkę Bożą z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów.

Na bokach nagrobka, w mniejszych niszach znajdują się posągi św. Andrzeja Apostoła oraz św. Jana Chrzciciela, które jakże dostojnie spoczywają na postumentach. Całość przestrzeni nagrobnej wieńczy wspaniała rzeźba przedstawiająca Jezusa Zmartwychwstałego, w towarzystwie dwóch aniołów. Na ścianie zachodniej kaplicy znajduje się również nagrobek kardynała Jana Lipskiego, stworzony z eleganckiego marmuru dębnickiego, który w zestawieniu z różowym marmurem paczółtowickim prezentuje się niezwykle efektownie.

Pokryty alabastrowymi elementami herb, medalion i figury zdobiące nagrobek, otoczone są elegancką niszą, która spoczywa na pilastrach toskańskich, podtrzymujących arkadę. Wewnątrz niszy umieszczono na wysokim cokole kartusz z inskrypcją, a nad nim dostrzegamy rzeźbę przedstawiającą czaszkę. Wyżej umiejscowiony jest kartusz z herbem Grabie, a obok niego anioły nadające całości lekkości.

Ponadto, nad sarkofagiem widnieje płaskorzeźba, która przedstawia sarkofag, na którym spoczywają jeszcze dwa piękne anioły. Po bokach całej kompozycji, na konsolach umieszczono rzeźby symbolizujące Roztropność oraz Męstwo. Całość zwieńcza zasłona, którą trzymają dwa anioły, a wolne przestrzenie obfitują w piękne marmoryzowanie.

Kopuła obiektu jest zdobiona polichromią z XVIII wieku, która ilustruje alegorię Wiary oraz Cztery Cnoty Kardynalne. Do przylegającego aneksu prowadzi arkada, podparta na czterech półkolumnach korynckich, które pielęgnują wnętrze, pokryte również marmurem dębnickim. W obu ścianach aneksu znajdują się proporcjonalne okna, a nad nimi mniejsze okna kwadratowe, a na ścianie północnej zlokalizowany jest ołtarz o ujmujących mensach pokrytych różowym marmurem. Kolumny korynckie umieszczono pomiędzy nimi, a pomiędzy nimi stosownie wkomponowano obraz, przedstawiający Świętego Mateusza.

Przełamane belkowanie podtrzymuje przerywany segmentowy przyczółek oraz znajdującą się tam profilowaną nasadę. Całość wieńczy metalowa płaskorzeźba, przedstawiająca gołębicę wśród rozpromienionych obłoków.

---

Oceń: Kaplica Lipskich na Wawelu

---