Jacek Purchla

---

Wykształcenie i praca uniwersytecka

W 1973 roku Jacek Purchla złożył egzamin dojrzałości w I Liceum Ogólnokształcącym im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie. Następnie, w 1976 roku, zakończył studia na Wydziale Ekonomiki Produkcji w Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Kolejnym krokiem w jego edukacji były studia z zakresu historii sztuki, które ukończył na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1980 roku.

W 1983 roku uzyskał stopień doktora na Uniwersytecie Jagiellońskim, broniąc pracę dotyczącą Jana Zawieśkiego. Osiem lat później, w 1991 roku, odbyła się jego habilitacja, której podstawą była praca zatytułowana „Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej”. W 1994 roku, Purchla otrzymał tytuł profesora nauk humanistycznych, a w 1997 roku tytuł profesora zwyczajnego w tej samej dziedzinie.

Od 1976 roku Jacek Purchla związany jest z Akademią Ekonomiczną (obecnie Uniwersytetem Ekonomicznym) w Krakowie. W latach 1991–2018 również pracował na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1993 roku objął stanowisko kierownika Zakładu Rozwoju Miast w Katedrze Historii Gospodarczej Akademii Ekonomicznej, a w 2008 roku został kierownikiem Katedry Historii Gospodarczej i Społecznej na Uniwersytecie Ekonomicznym oraz nowo utworzonego Zakładu Dziedzictwa Kulturowego i Studiów Miejskich UNESCO.

W latach 1995–2001 pełnił rolę kierownika Zakładu Studiów Miejskich w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 2005 do 2018 roku zarządzał Katedrą Dziedzictwa Europejskiego w Instytucie Europeistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 2017 roku został uhonorowany tytułem Doktora Honoris Causa Narodowego Uniwersytetu „Politechnika Lwowska”.

W trakcie swojej kariery, Jacek Purchla wypromował szesnastu doktorów, w tym znanych naukowców takich jak Krzysztof Broński, Rafał Solewski, Monika Murzyn-Kupisz, Andrzej Laskowski oraz Łukasz Galuska.

Praca zawodowa i pełnione funkcje

W latach 1989–1990 Jacek Purchla pełnił ważną rolę jako przewodniczący Komisji ds. Statutu m. Krakowa Krakowskiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. Następnie, w latach 1990–1991, objął stanowisko wiceprezydenta Krakowa oraz przez krótki okres, od stycznia do lutego 1991, był p.o. prezydenta. W tym czasie aktywnie uczestniczył w kształtowaniu strategii rozwoju miasta, a jego obowiązki obejmowały również samorządową politykę w obszarze kultury, ochrony zabytków oraz współpracy międzynarodowej.

W 1991 roku Jacek Purchla założył i objął stanowisko pierwszego dyrektora Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie, gdzie sprawował tę funkcję aż do początku 2018 roku. Obecnie kieruje on Instytutem Dziedzictwa Europejskiego. Dodatkowo w latach 1995–2001 pełnił rolę profesora w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W trakcie swojej kariery, angażował się w wiele istotnych organizacji. Należał do grona członków czynnych Polskiej Akademii Umiejętności, a od 1989 roku był redaktorem „Rocznika Krakowskiego”, współpracując z Jerzym Wyrozumskim aż do 2017 roku. Jacek Purchla był również członkiem Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk oraz członkiem tytularnym Comité International d’Histoire de l’Art (CIHA), gdzie pełnił funkcję wiceprezydenta przez dwie kadencje (2004–2012).

Jego aktywność obejmowałą również współpracę z różnymi organizacjami i stowarzyszeniami. Był członkiem Rady Europa Nostra z siedzibą w Hadze, a od 2018 roku objął stanowisko wiceprezydenta tej organizacji. Działał jako ekspert w International Scientific Committee on the Theory and Philosophy of Conservation and Restoration of Cultural Property (Komitet Teorii ICOMOS) oraz w Komisji Europejskiej przy projekcie European Heritage Label. Dodatkowo stanowił część Komitetu Doradczego Eurośródziemnomorskiej Fundacji Dialogu Kultur im. Anny Lindh.

W latach 2000–2016 przewodniczył Radzie ds. Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2012 roku został wybrany na wiceprzewodniczącego Polskiego Komitetu ds. UNESCO, a w latach 2015–2020 był Przewodniczącym Polskiego Komitetu ds. UNESCO. W kadencji 2016–2017 pełnił także funkcję Przewodniczącego Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Od 2015 roku Jacek Purchla jest prezesem Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. W lutym 2019 roku został wybrany przez Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego na pierwszego przewodniczącego Rady Uczelni, z kolei kolejna kadencja, obejmująca lata 2021–2024, również do niego należy.

Aktualnie związany jest także z Radą Powierniczą Zamku Królewskiego w Warszawie, co podkreśla jego wpływ na ochronę i zarządzanie dziedzictwem kulturowym w Polsce.

Stypendia

Jacek Purchla

posiada bogate doświadczenie w zakresie stypendiów, które uzyskał na przestrzeni lat. Jego rozwój naukowy był wspierany przez prestiżowe programy stypendialne, takie jak Eisenhower Exchange Fellowships Programme, w którym uczestniczył w 1991 roku, a także Alexander von Humboldt Stiftung, na które aplikował w czterech różnych latach: 1992–1993, 1997, 2005 oraz 2015.

W 1995 roku był stypendystą Uniwersytetu Lowańskiego, a także brał udział w Salzburg Seminar w latach 1995 oraz 2000. Dodatkowo, w 1996 roku odbył stypendium w Heidelbergu. Jacek Purchla nie ograniczał się jedynie do Europy – w 2003 roku został stypendystą Australian Institute for Polish Affairs, a rok później skorzystał ze wsparcia British Council.

Przed tymi osiągnięciami spędził dłuższe okresy na stażach naukowych, które miały miejsce na wiodących uczelniach, takich jak uniwersytet w Tilburgu (Holandia), Uniwersytet Wiedeński, Grand Valley State University w Michigan oraz na uniwersytecie w Londynie.

Ważniejsze odznaczenia

Przedstawiamy wymienione odznaczenia, które zostały przyznane Jacekowi Purchli, ilustrujące jego wkład w działalność społeczną i kulturalną. Poniżej znajduje się lista jego najważniejszych odznaczeń:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 2000,
• Złota Odznaka Honorowa za Zasługi (Austria) – 2000,
• Złoty Krzyż Zasługi Republiki Węgierskiej (cywilny, Węgry) – 2001,
• Kawaler Orderu Leopolda (Belgia) – 2002,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 2005,
• Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RFN – 2005,
• Srebrny Medal Ministra Spraw Zagranicznych Republiki Słowackiej – 2005,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2011,
• Kawaler I Klasy Orderu Zasługi (Norwegia) – 2012,
• Krzyż Oficerski Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny, Węgierska) – 2013,
• Odznaka Honorowa Bene Merito przyznana przez Ministra Spraw Zagranicznych RP – 2015,
• Krzyż Oficerski za Naukę i Sztukę (Austria) – 2017,
• Złoty Medal Zasłużony Kulturze „Gloria Artis” – 2018,
• Srebrny Medal Honorowy za Zasługi dla Województwa Małopolskiego „Palatinatus Poloniae Minoris Merit” – 2018,
• Medal 100-lecia Odzyskania Niepodległości – 2019,
• Krzyż Kawalerski Orderu Za zasługi dla Litwy – 2020,
• Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości – 2023.

Ważniejsze nagrody i wyróżnienia

Jacek Purchla, osoba o niezwykłym dorobku, zdobył wiele prestiżowych nagród i wyróżnień za swoje osiągnięcia. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich.

• Nagroda Miasta Krakowa – 1981, 1997,
• Nagroda Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego – 1987,
• Nagroda Ministra Edukacji Narodowej – 1993,
• Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych „za wybitne zasługi dla promocji Polski w świecie” – 2006,
• Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – 2007,
• Nagroda im. prof. Aleksandra Gieysztora – 2010,
• Mitteleuropa-Preis (Austria) – 2011,
• Rheinlandtaler (Niemcy) – 2014,
• Nagroda Forum Ekonomicznego w Krynicy Nowa Kultura-Nowej Europy im. Stanisława Vincenza – 2015,
• Małopolanin Roku – 2016,
• Człowiek Roku – 2017,
• Medal „Bene Merentibus” przyznawany przez Zarząd Główny SARP – 2018,
• Nagroda im. Józefa Dietla – 2021,
• Brązowy Medal „Cracoviae Merenti” – 2022,
• Nagroda im. Aleksandra Gieysztora przyznawana przez „Przegląd Wschodni” – 2023,
• Przewodniczący jury European Heritage Awards / Europa Nostra Awards – 2024,
• Nagroda Václava Buriana za wkład w dialog środkowoeuropejski w dziedzinie kultury – 2024.

Praca naukowa

Jacek Purchla jest wybitnym badaczem skupiającym się na złożonych aspektach rozwoju miast oraz na historii społecznej i artystycznej XIX i XX wieku. Jego prace są interdyscyplinarne, a zainteresowania badawcze koncentrują się na problematyce urbanistycznej.

Traktując miasto jako wyjątkowy organizm, który łączy w sobie procesy społeczne, ekonomiczne, polityczne i kulturowe, stworzył nowoczesne podejście określane mianem „urbanologa”. W ten sposób ma na celu zestrojenie mechanizmów funkcjonowania miast z ich historycznym oraz społecznym kontekstem.

Kolejnym istotnym wątkiem jego badań są pionierskie analizy architektury XIX i XX wieku, które rozpoczął już w połowie lat siedemdziesiątych XX wieku. W pracy tej użył nowatorskich metod, badając czynniki takie jak: prawo budowlane, mecenat publiczny oraz aspekty edukacyjne, a także zagadnienia polityczne i ekonomiczne, które wpływały na rozwój urbanistyczny.

W latach dziewięćdziesiątych XX stulecia zainicjował również badania dotyczące teorii dziedzictwa i zarządzania historycznymi miastami, co przyczyniło się do poszerzenia wiedzy w tym obszarze.

Warto podkreślić, że jego prace były tłumaczone na wiele języków i cieszą się uznaniem w międzynarodowym środowisku naukowym, co świadczy o ich znaczeniu i uniwersalności.

Książki autorskie

Jacek Purchla, jako autor, ma na swoim koncie wiele znaczących publikacji, które wnikliwie przedstawiają historię oraz architekturę Krakowa. Oto wybrane tytuły jego książek:

• Jak powstał nowoczesny Kraków, Kraków 1979, 2 wyd. Kraków 1990,
• Wien-Krakau im 19. Jahrhundert, Wien 1985,
• Jan Zawiejski – architekt przełomu XIX i XX wieku, Warszawa 1986,
• Dom pod Globusem, Kraków 1988, 2 wyd. Kraków 1997 [współautor: Zbigniew Beiersdorf],
• Matecznik Polski. Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 1990, 2 wyd. Kraków 1992,
• Krakau unter österreichischer Herrschaft 1846–1918. Faktoren seiner Entwicklung, Wien-Köln-Weimar 1993,
• Teatr i jego architekt. W stulecie gmachu Teatru Miejskiego w Krakowie = Das Theater und sein Architekt. Zum hundersten Jahrestag der Eröffnung des Juliusz-Słowacki-Theaters in Krakau, Kraków 1993,
• Europejski Miesiąc Kultury w Krakowie, czerwiec 1992 = European Cultural Month in Cracow, June 1992, Kraków 1993,
• Kraków – prowincja czy metropolia?, Kraków 1996,
• Kraków w Europie Środka, Kraków 2000, 2 wyd. Kraków 2016 oraz inne wersje językowe (Cracow in the European Core, Kraków 2016; Mitten in Europa, Kraków 2016; Cracovia nell’Europa centrale, Cracovia 2016; Cracovia en Europa Central, Cracovia 2016; Cracovie dans l’Europe du Centre, Cracovie 2017),
• Historia architektury Krakowa w zarysie, Kraków 2001 oraz Architektura Krakowa. Przewodnik, Kraków 2012 [współautor: Marcin Fabiański],
• Dziedzictwo a transformacja, Kraków 2005,
• Heritage and transformation, Kraków 2005,
• Kraków w Europie Środka, Kraków 2008,
• Kampus Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie = The campus of the Cracow University of Economics, Kraków 2010,
• Gry w miasto, Kraków 2011,
• Międzynarodowe Centrum Kultury. Początek, Kraków 2015,
• Budúcnosť minulosti. Kultúrne dedičstvo strednej Európy dnes, Bratislava 2017,
• Miasto i polityka. Przypadki Krakowa, Kraków 2018,
• Przeszłość ma przyszłość. Rozmowy z Jackiem Purchlą, Kraków 2020.

Redakcja naukowa (wybór)

W zestawieniu prac dotyczących redakcji naukowej, Jacek Purchla szczególnie wyróżnia się jako autor i redaktor wielu znaczących publikacji. Wśród jego osiągnięć można znaleźć:

• Metropolia historyczna. Potencjał ukryty. Międzynarodowa konferencja, 26-29 maja 1996, Kraków, red. Jacek Purchla, Kraków 1996,
• Sztuka około 1900 w Europie Środkowej. Centra i prowincje artystyczne. Materiały międzynarodowej konferencji zorganizowanej w dniach 20-24 października 1994, red. Piotr Krakowski, Jacek Purchla, Kraków 1997,
• Architektura Lwowa XIX wieku = Die Architektur Lembergs im 19. Jahrhundert, red. Jacek Purchla, Kraków 1997,
• Architektura Lwowa XIX wieku = Archìtektura L’vova XIX stolìttja, red. Jacek Purchla, Kraków 1997,
• Metropolitalne funkcje Krakowa = Metropolitane Funktionen Krakaus, red. Jacek Purchla, t. 1–2, Kraków 1998,
• Art around 1900 in Central Europe. Art centres and provinces. Międzynarodowa konferencja 20-24 października 1994, red. Piotr Krakowski, Jacek Purchla, Kraków 1999,
• Naród – styl – modernizm. Materiały z międzynarodowej konferencji pod patronatem Comité international d’histoire de l’art (CIHA), zorganizowanej przez Zentralinstitut für Kunstgeschichte, Monachium oraz Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków (6-12 września 2003), red. Jacek Purchla, Wolf Tegethoff, Kraków–Monachium 2006,
• Raport o systemie ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce po roku 1989, red. Jacek Purchla, Warszawa 2009,
• Kultura a rozwój 20 lat po upadku komunizmu w Europie = Culture and development 20 years after the fall of communism in Europe, red. Robert Palmer, Jacek Purchla, Kraków 2010,
• Mit Galicji, red. Jacek Purchla, Wolfgang Kos, Żanna Komar, Werner Michael Schwarz, Monika Rydiger, Kraków 2014,
• The myth of Galicia, ed. Jacek Purchla, Wolfgang Kos, Żanna Komar, Werner Michael Schwarz, Monika Rydiger, Kraków 2014,
• Mythos Galizien, Hrsgg. von Jacek Purchla, Wolfgang Kos, Żanna Komar, Monika Rydiger, Werner Michael Schwarz, Wien 2015,
• Form follows freedom. Architecture for culture in Poland 2000+, ed. Jacek Purchla, Janusz Sepioł, Kraków 2015,
• Form follows freedom. Architektura dla kultury w Polsce 2000+, ed. Jacek Purchla, Janusz Sepioł, Kraków 2015,
• Kultura a rozwój, red. Jerzy Hausner, Anna Karwińska, Jacek Purchla, Siedliska–Kraków 2017,
• Kraków. Dzieje i sztuka, red. Jacek Purchla, Kraków 2019,
• Kraków. History & art, ed. Jacek Purchla, Kraków 2019,
• Kłopotliwe dziedzictwo? Architektura Trzeciej Rzeszy w Polsce, red. Jacek Purchla, Żanna Komar, Kraków 2020,
• Urban change in Central Europe. The case of Kraków, ed. Jacek Purchla, London–New York 2023,
• Encyklopedia Krakowa, red. Jacek Purchla, t. 1-2, Kraków 2023.

---

Oceń: Jacek Purchla

---