Jan Rudolf Gabryś

---

Życiorys

Jan Rudolf Gabryś przyszedł na świat 1 stycznia 1891 roku w Krakowie, w Królestwie Galicji i Lodomerii, w rodzinie Pawła oraz Marceli z Odziomków (1866–1937). Był starszym bratem Jerzego Karola (1901–1974), który pełnił służbę jako podporucznik artylerii pospolitego ruszenia Wojska Polskiego.

W 1910 roku zakończył naukę w klasie VIIIa, zdobijając upragnioną maturę w c. k. Gimnazjum III w Krakowie. Niedługo potem, 1 października 1910 roku, rozpoczął obowiązkową służbę wojskową w cesarskiej i królewskiej armii jako jednoroczny ochotnik. Swoją służbę odbywał w 4 tyrolskim pułku strzelców cesarskich, który zakończył 30 września 1911. Został mianowany na stopień kadeta rezerwy piechoty ze starszeństwem z 1 stycznia 1912 i przydzielony w rezerwie do 13 galicyjskiego pułku piechoty w Opawie. W tym oddziale wielokrotnie brał udział w ćwiczeniach rezerwy, które miały miejsce w 1912 oraz 1914 roku. Po zakończeniu tych działań Gabryś kontynuował edukację, zapisując się na studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W życiu Gabrysia nastał istotny moment 1 sierpnia 1914, kiedy to został zmobilizowany do 13 pułku piechoty. W czasie I wojny światowej brał udział w walkach na froncie rosyjskim, dowodząc plutonem. Wkrótce, 1 listopada 1914, otrzymał awans na podporucznika w korpusie oficerów rezerwy piechoty. Niestety, 26 listopada tego samego roku został ciężko ranny w nogę i pierś, co zmusiło go do poddania się leczeniu w szpitalach w Grazu oraz Meranie. Z dnia na dzień jego rolą stawało się dowodzenie batalionem zapasowym 13 pułku piechoty, a od września 1915 roku z powrotem wrócił na front, gdzie z wielką determinacją dowodził kompanią. Niestety, jego stan zdrowia wciąż się pogarszał, a 30 sierpnia 1916 roku doznał lekkiego zranienia oraz zachorował na malarię, co wymusiło na nim kolejne leczenie.

Po powrocie do zdrowia, 1 listopada 1916 roku, Gabryś kontynuował służbę w batalionie zapasowym, by ostatecznie powrócić na front, gdzie brał udział w walkach z armią rosyjską i włoską. Ukończył kursy specjalistyczne, w tym dotyczące gazów, współpracy z lotnictwem oraz szturmowe, stając się ekspertem w dziedzinie wojskowości. Po zakończeniu I wojny światowej, 1 listopada 1918 roku przyjął propozycję wstąpienia do Wojska Polskiego, gdzie przydzielono go na ważne stanowisko adiutanta 13 pułku piechoty.

W 1920 roku, podczas bitwy pod Dytiatynem, Gabryś dowodził pułkiem, który stał się częścią ważnych wydarzeń wojennych, nazywanych później „Polskimi Termofilami” i upamiętnionych na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Po kontrowersyjnej decyzji dowodzenia, która przyczyniła się do porażki, został wkrótce zdjęty z dowodzenia oraz osadzony w areszcie. W 1923 roku minister spraw wojskowych zwrócił się z wnioskiem o odznaczenie go Orderem Virtuti Militari za niezłomność, odwagę oraz poświęcenie w służbie.

w dniu 16 września 1920 kapitan, obecnie major Sztabu Generalnego Jan Gabryś, były dowódca 13 pułku piechoty, wykonując nakazany marsz odwrotowy w kierunku na Rudniki we Wschodniej Małopolsce, osiągnął kotę 385. W tym czasie silne kolumny wojsk nieprzyjacielskich znajdowały się na tyłach względnie lewej flance 13 pp, zagrażając bezpośrednio lewej flance względnie tyłom 8 Dywizji Piechoty. Mjr Szt. Gen. Jan Gabryś maszerował z III batalionem 13 pp, stanowiącym główną siłę kolumny…

Gabryś kontynuował swoją wojskową karierę, awansując na podpułkownika, a później na generała brygady pośmiertnie w 2007 roku z postanowienia Lecha Kaczyńskiego. Zmarł tragicznie, będąc w sowieckiej niewoli, a jego śmierć była jednym z wielu nieodżałowanych losów tamtych czasów. Jego żona, Michalina, również zmarła, a oboje zostali upamiętnieni poprzez symboliczne groby.

Ordery i odznaczenia

Jan Rudolf Gabryś został odznaczony wieloma wyróżnieniami za swoje zasługi w służbie wojskowej oraz działalność na rzecz niepodległości Polski. Oto lista jego odznaczeń:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 11 listopada 1935 roku, „za zasługi w służbie wojskowej”,
• Złoty Krzyż Zasługi po raz drugi, nadany 18 lutego 1939 roku, „za zasługi w służbie wojskowej”,
• Złoty Krzyż Zasługi po raz pierwszy, otrzymany 2 sierpnia 1928 roku, „za zasługi na polu organizacji i administracji wojska”,
• Medal Niepodległości, przyznany 4 listopada 1933 roku, „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”,
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi nr 1543, nadany w 1926 roku,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921, otrzymany 11 listopada 1928 roku,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, również przyznany 11 listopada 1928 roku,
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę, nadany 10 maja 1938 roku,
• Medal 3 Maja nr 3132, przyznany 3 maja 1925 roku,
• Krzyż Legionowy nr 3713,
• Odznaka pamiątkowa Naczelnego Dowództwa Wojsk Polskich,
• Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych nr 2608,
• Państwowa Odznaka Sportowa.

Dnia 4 kwietnia 1938 roku, wniosek ppłk. Gabrysia o przyznanie Krzyża Niepodległości został rozpatrzony przez Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości, jednak jego prośba nie znalazła uznania.

Warto również wspomnieć o odznaczeniach austriacko-węgierskich:

• Krzyż Zasługi Wojskowej 3 klasy z dekoracją wojenną i mieczami,
• Brązowy Medal Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej,
• Brązowy Medal Waleczności,
• Krzyż Wojskowy Karola,
• Medal Rannych.

Twórczość

Jan Rudolf Gabryś jest autorem wielu istotnych publikacji dotyczących historii oraz wydarzeń wojskowych. W szczególności, jego prace koncentrują się na bitwie pod Dytjatynem, co podkreśla jego zainteresowanie tematyką wojskową. Oto jego wybrane utwory:

• Bój pod Dytjatynem (W 10-tą rocznicę). „Polska Zbrojna”, numer 255, strona 4, 17 września 1930, Warszawa,
• Bój pod Dytjatynem (W 10-tą rocznicę) (Dokończenie). „Polska Zbrojna”, numer 256, strona 3, 18 września 1930, Warszawa,
• Bój pod Dytjatynem. „Przegląd Piechoty”, numer 10, strona 433–466, 1933, Warszawa.

---

Oceń: Jan Rudolf Gabryś

---