Stefan Mossor

---

Życiorys

Młodość

Stefan Mossor przyszedł na świat 23 października 1896 roku w rodzinie inteligenckiej. Jego rodzicami byli Kazimierz oraz Józefa Konstancja Kretschmer. Miał dwóch braci, Stanisława oraz Tadeusza (1898–1929). Od najmłodszych lat wychowywany był w atmosferze patriotycznych tradycji. Swoją edukację na poziomie średnim rozpoczął w jednym z lwowskich gimnazjów. W latach 1908–1914 kontynuował naukę w Jarosławiu, gdzie uczęszczał do C.K. I Gimnazjum, kształcenie kończąc w 1914 roku (w jego klasie znajdował się Stanisław Trojan). Wkrótce przed wybuchem I wojny światowej udało mu się rozpocząć studia na Akademii Leśnej w Wiedniu.

I wojna światowa

Tuż po wybuchu I wojny światowej, Stefan został skierowany do hufca zapasowego, który niedługo później przekształcono w 2 pułk piechoty. Jego oddział został przetransportowany w kierunku Rusi Zakarpackiej. 23 października 1914 roku jednostka, w której służył, wzięła udział w swojej pierwszej bitwie w Galicji. Dnia 29 października jego oddział stoczył zaciętą walkę pod Mołotkowem, gdzie Stefan odniósł rany. Za swoje zasługi podczas tego starcia awansowano go na stopień chorążego. 4 listopada w wyniku nieprzemyślanej sytuacji postrzelił się w dłoń, co skutkowało oddelegowaniem do pełnienia funkcji telefonisty. Po czterech dniach trafił do szpitala. Dnia 4 grudnia 1914 roku wstąpił do kawalerii i w lipcu 1915 roku służył w 2 szwadronie 2 pułku ułanów.

Udział w kampanii karpackiej oraz wiosenne walki na Bukowinie w 1915 roku z pewnością utwierdziły go w zacięciu wojskowym. 13 czerwca tegoż roku, jego szwadron przeprowadził szarżę pod Rokitną. Wkrótce jednak trafił do Rarańczy, gdzie walki ustały. Dnia 30 września z radością obchodził rocznicę wymarszu z Krakowa, a w październiku został przerzucony na Wołyń. W pierwszych dniach listopada służył 3 pułkowi II Brygady, walcząc w Lisowach oraz Kostiuchnówce. W jednym z patroli doznał rany, a na początku grudnia 1915 roku znalazł się w szpitalu. Dnia 10 lutego 1916 roku został przeniesiony do Stacji Zbrojnej Legionów Polskich do Przemyśla, a następnie wycofany do strefy przyfrontowej. 10 października dotarł pod Baranowicze, gdzie po ogłoszeniu aktu 5 listopada, znów udał się do Królestwa Polskiego, pełniąc służbę w oddziale sztabowym.

Dwudziestolecie międzywojenne

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Stefan kontynuował służbę w Wojsku Polskim. W styczniu 1919 roku uzyskał awans na stopień oficerski i zajął się zadaniami w 11 pułku ułanów, zapisanym do szwadronu zapasowego w Mińsku Mazowieckim. Po zaledwie półtora miesiąca został przydzielony do Armii Polskiej we Francji pod dowództwem generała Józefa Hallera, a 7 lipca zameldował się w dowództwie armii w Krakowie. W czerwcu 1919 roku przystąpił do formowania V dywizjonu syberyjskiego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej dowodził 1 szwadronem 4 pułku strzelców konnych. Rok 1921 rozpoczął jako student Politechniki Lwowskiej, gdzie zaliczył 4 semestry.

Jako rezerwista poddał się wtedy weryfikacji, uzyskując stopień porucznika i powracając do 6 pułku strzelców konnych w Hruszowie. W drugiej połowie lutego 1921 roku wystąpił o przeniesienie z 6 pułku do 3 pułku szwoleżerów, a 20 kwietnia otrzymał przydział do tegoż pułku. W wyniku organizacyjnych zmian, Mossor znalazł się w Płocku, a 11 maja został zastępcą dowódcy 2 szwadronu. 17 stycznia 1922 roku objął obowiązki dowódcy 3 szwadronu oraz adiunkturę pułku. Dnia 3 sierpnia 1922 roku otrzymał awans na rotmistrza, a 4 listopada ożenił się z Marią Topczewską. Kolejne miesiące spędził w Centralnej Szkole Jazdy w Grudziądzu.

W latach 1921–1927 dowodził szwadronem w 3 pułku Szwoleżerów Mazowieckich w Suwałkach, a w latach 1927–1928 studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Po pierwszym roku nauki został wyróżniony i przeniesiony na dwuletni normalny kurs w École Supérieure de Guerre w Paryżu. Po ukończeniu tej prestiżowej edukacji uzyskał tytuł oficera dyplomowanego i został przydzielony do Wyższej Szkoły Wojennej w charakterze wykładowcy. W styczniu 1934 roku przeniesiono go do 10 pułku strzelców konnych w Łańcucie jako zastępcę dowódcy. 15 września 1935 roku powrócił do Wyższej Szkoły Wojennej.

II wojna światowa

W przededniu II wojny światowej, pełnił służbę jako dowódca 6 pułku strzelców konnych im. Stanisława Żółkiewskiego w Kresowej Brygadzie Kawalerii, w stopniu podpułkownika dyplomowanego. Brał aktywny udział w wojnie obronnej w 1939 roku, a 11 września został wzięty do niewoli niemieckiej. Najpierw skierowano go do Rawy Mazowieckiej, a potem do obozu przejściowego w Görlitz (Stalag VIII A). W pierwszym miesiącu pełnił funkcję starszego bloku A, a później trafił do obozu II A w Prenzlau. Dnia 17 kwietnia 1943 roku, będąc w oflagu, został przewieziony przez Niemców do Katynia, gdzie miał okazję zobaczyć masowe groby ofiar zbrodni katyńskiej. To wydarzenie skłoniło go do napisania raportu, który 23 sierpnia 1943 roku przesłał Naczelnemu Wodzowi.

Po powrocie z Katynia przestał brać aktywny udział w życiu obozowym. 11 czerwca 1943 roku przeniesiono go do Oflagu 8 we Frauenbergu, gdzie podjął starania o powrót do Neubrandenburga. Niezbyt interesując się obozowymi apelami, 4 sierpnia 1943 roku został oddelegowany z powrotem do Neubrandenburga, a w styczniu 1944 roku trafił do Oflagu II D Gross-Born. W tym momencie musiał zabezpieczyć się przed zarzutami o kolaborację; sporządził i zakopał na terenie obozu odpisy memoriałów. Ostatecznie opuścił oboz Gross Born jako ostatni z niego więzień.

Po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej, w lutym 1945 roku, zgłosił się do służby w ludowym Wojsku Polskim. Wkrótce obsadził stanowisko zastępcy szefa sztabu 1 Armii WP, a potem zastępcy dowódcy 12 Dywizji Piechoty. Na początku czerwca 1945 roku został awansowany do stopnia pułkownika i przeniesiony do Warszawy, gdzie objął stanowisko zastępcy szefa I Oddziału Sztabu Generalnego, a następnie przewodniczącego Komisji Weryfikacyjnej Wojska Polskiego. We wrześniu 1945 roku objął stanowisko szefa gabinetu ministra obrony narodowej, uzyskując późniejszy awans do stopnia generała brygady. Po raz drugi ożenił się, tym razem z Reginą, z którą miał syna Romana (ur. 1946). Stefan stał się również członkiem komitetu redakcyjnego Bellony. W styczniu 1946 roku objął funkcję zastępcy szefa Sztabu Generalnego. W tym czasie opublikowano jego książkę pt. Sztuka wojenna w warunkach nowoczesnej wojny. Od 1947 roku był członkiem Polskiej Partii Robotniczej. W lutym tegoż roku sporządzał inspekcje w Wojewódzkich Komitetach Bezpieczeństwa w Katowicach, Krakowie i Lublinie, w wyniku których proponował rozpoczęcie akcji przesiedleńczej ludności ukraińskiej na Ziemie Zachodnie. Te propozycje powtórzył 27 marca na posiedzeniu Państwowej Komisji Bezpieczeństwa, wzywając do wysiedlenia ludności ukraińskiej z województwa rzeszowskiego na zachód Polski.

Mossor był głównym dowódcą powołanej w celu przesiedlenia ludności ukraińskiej Grupy Operacyjnej „Wisła”, która liczyła około 19 335 żołnierzy, 700 milicjantów, funkcjonariuszy UB oraz kilkadziesiąt innych jednostek. Gdy 24 kwietnia 1947 roku prezydium rządu przyjęło uchwałę w sprawie Akcji „Wisła”, gen. Mossor otrzymał nominację od ministra obrony narodowej marszałka Michała Roli-Żymierskiego na Pełnomocnika Rządu do Spraw Akcji Przesiedlenia Ludności Ukraińskiej i Walki z UPA. Pomimo wyraźnych instrukcji, aby koncentrować się głównie na przesiedleniach, w wyniku akcji UPA straciła około 70% stanu osobowego. 22 lipca 1947 roku, w uznaniu zasług, Stefan Mossor został mianowany generałem dywizji, a następnie dowodził V Okręgiem Wojskowym w Krakowie. W końcu 1949 roku zajął pozycję szefa Biura Studiów przy MON.

W życiu powojennym generala, jego działania były częścią oficjalnych ceremonii. Wraz z nowymi wytycznymi, wprowadził nowe metody walki z antykomunistycznym podziemiem. 13 maja 1950 roku został aresztowany pod zarzutem antypaństwowego „spisku w wojsku” (razem z generałami Stanisławem Tatarem i Jerzym Kirchmayerem). Oskarżono go o działanie w szkodę państwa i narodu polskiego. W dniu 13 sierpnia 1951 roku w tzw. „procesie generałów”, Najwyższy Sąd Wojskowy uznał go winnym i skazał na dożywotnie więzienie oraz degradację. Wszystkie jego prace zostały wycofane z bibliotek i poddane cenzurze. W więzieniu, mimo brutalnego traktowania, nie udało się go złamać. Odbywał swoją karę w Zakładzie Karnym we Wronkach. 10 grudnia 1955 roku Rada Państwa zdecydowała o złagodzeniu wyroku do 15 lat więzienia, a Najwyższy Sąd Wojskowy przyznał mu roczną przerwę od odbywania kary. 13 grudnia 1955 roku opuścił więzienie, a w dniu 24 kwietnia 1956 roku jego sprawa została ponownie rozpatrzona, co zakończyło się umorzeniem i rehabilitacją.

Po transformacji w październiku 1956 roku, Stefan Mossor wznowił służbę wojskową, obejmując stanowisko w Biurze Studiów przy MON. Zmarł na serce w Warszawie 22 września 1957 roku i spoczął na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w kwaterze A30, na półkole grobów 11. Na pogrzebie reprezentowali go wiceminister obrony narodowej gen. Janusz Zarzycki oraz szef Sztabu Generalnego gen. Jerzy Bordziłowski, razem z generałem bryg. Adamem Czaplewskim oraz generałem bryg. Wojciechem Jaruzelskim. Z powodu podróży do Chin, minister obrony narodowej gen. Marian Spychalski nie mógł uczestniczyć w ceremonii.

Życie prywatne

Stefan Mossor prowadził życie w Warszawie, gdzie spędził znaczną część swojego życia. Był dwukrotnie żonaty, co jest istotnym aspektem jego biografii.

Jego pierwsze małżeństwo zawarł w 1922 roku, wybierając na żonę Marię Topczewską, która niestety zmarła w 1940 roku. Z tego związku urodził się syn.

W 1945 roku wstąpił w drugi związek małżeński z Reginą Ramułt, z domu Boufałł, która żyła w latach 1912–1996. Doczekali się razem syna oraz córki, a także mieli pasierba.

Ordery i odznaczenia

Stefan Mossor był osobą odznaczoną wieloma prestiżowymi medalami oraz odznaczeniami, które świadczą o jego heroicznej postawie i oddaniu w służbie dla kraju. Poniżej przedstawiamy listę jego odznaczeń:

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari, przyznany 21 lipca 1946,
• Krzyż Niepodległości, przyznany 6 czerwca 1931,
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy, przyznany w 1945,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 11 listopada 1937,
• Krzyż Walecznych, przyznany trzykrotnie, w tym pierwszy i drugi raz w 1923,
• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany 11 listopada 1934,
• Srebrny Krzyż Zasługi, przyznany 10 listopada 1928,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Medal za Warszawę 1939–1945, przyznany w 1946,
• Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk, przyznany w 1946,
• Srebrny Medal za Długoletnią Służbę, przyznany w 1938,
• Odznaka Grunwaldzka,
• Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja),
• Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja, 1939),
• Order Partyzanckiej Gwiazdy I klasy (Jugosławia, 1947),
• Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939 (Czechosłowacja),
• Krzyż Zasługi II klasy (Węgry, 1935).

---

Oceń: Stefan Mossor

---