Tadeusz Kutrzeba

---

Życiorys

Tadeusz Kutrzeba przyszedł na świat 15 kwietnia 1886 roku, jako syn Tomasza, kapitana Armii Austro-Węgier, oraz Ludwiki z domu Szula. Już w 1896 roku podjął edukację w siedmioklasowej Wojskowej Szkole Realnej w Fischau, nieopodal Wiener Neustadt, a następnie kontynuował naukę w Hranicach na Morawach. Swój pierwszy ważny krok w edukacji, którym była matura, zdobędzie w Państwowym Gimnazjum Realnym w Wiedniu w 1903 roku.

Służba w cesarskiej i królewskiej Armii 1903–1918

W tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Inżynieryjnym w Wojskowej Akademii Technicznej w Mödling koło Wiednia, kończąc je w 1906 roku z wyróżniającym wynikiem. 18 sierpnia 1906 roku uzyskał awans na podporucznika ze starszeństwem od 1 listopada 1905 roku w korpusie oficerów piechoty. Z racji wysokiego wyniku, mógł wybrać miejsce swojej służby – zdecydował się na Batalion Pionierów Nr 9, stacjonujący w jego rodzinnym Krakowie.

W latach 1910–1913 był uczestnikiem Wyższego Kursu Inżynierskiego w Wiedniu, a w międzyczasie mianowano go porucznikiem, ze starszeństwem od 1 listopada 1911 roku. W 1912 roku przeniósł się do Batalionu Saperów Nr 10 w Przemyślu i uczestniczył w mobilizacji armii austro-węgierskiej z powodu konfliktu na Bałkanach. W latach 1913–1914 pełnił służbę w Dyrekcji Inżynierii w Sarajewie, będąc oficerem nadetatowym Batalionu Saperów. W tym czasie był także świadkiem zamachu na arcyksięcia Ferdynanda, co przyczyniło się do wybuchu I wojny światowej.

Po rozpoczęciu działań wojennych, Kutrzeba zakotwiczył najpierw w dowództwie twierdzy Sarajewo, jednak niebawem przeorganizowano jego przesunięcie na front serbski. W marcu 1915 roku jako oficer łącznikowy znalazł się na froncie rosyjskim, walcząc w Karpatach w oddziale niemieckim. W wyniku zasług, awansował na kapitana ze starszeństwem od 1 maja 1915 roku. Kolejne miesiące przyniosły mu kolejne wyzwania – pracował na froncie włoskim jako szef sztabu inspektoratu fortyfikacji w Tyrolu.

W lutym 1916 roku mianowano go szefem sztabu wojsk technicznych Grupy Armii arcyksięcia Eugeniusza, co dostarczyło mu cennych nauk zarówno z racji objętej funkcji, jak i różnych przedsięwzięć wojskowych. Czując potrzebę dynamizmu, przesunięto go na front rumuński, gdzie skutecznie odpowiadał za szereg działań operacyjnych na rozległym wybrzeżu Dunaju. W marcu 1918 roku pełnił funkcję szefa sztabu bazy austriackiej w Braile nad Dunajem.

Przejście do odrodzonego Wojska Polskiego i udział w wojnie z bolszewikami

Po upadku Austro-Węgier i rozpadzie armii, kapitan Kutrzeba nawiązał kontakt z Polską Komisją Likwidacyjną w Krakowie i wkrótce po tym rozpoczął współpracę w jej Wydziale Wojskowym. Odnowione Wojsko Polskie odczuwało brak wykształconych oficerów, co poskutkowało zaproszeniem Kutrzeby do Oddziału I Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa WP, z inspiracji gen. Stanisława Szeptyckiego.

Formalnie przyjęty do Wojska Polskiego 29 listopada 1918 roku, otrzymał awans na kapitana i został przydzielony do Sztabu Generalnego. Od stycznia 1919 roku był szefem sekcji planów oraz zastępcą szefa Oddziału I. Jeszcze w 1919 roku objął stanowisko szefa sztabu 1 Dywizji Piechoty Legionów oraz Grupy Operacyjnej gen. Edwarda Rydza-Śmigłego.

W styczniu 1920 roku, w trakcie mroźnej ofensywy, jego dowodzenie zaowocowało przyznaniem mu odznaczenia Virtuti Militari. W kwietniu 1920 roku był szefem sztabu 3 Armii, uczestnicząc w ekspedycji na Kijów. Mimo początkowych sukcesów, natarcie zatrzymało się na 10 dni przed Kijowem. Z kolei 11 czerwca 1920 roku awansował na podpułkownika inżynierii i saperów, a jego różnorodne doświadczenia zyskały znaczenie w dalszej służbie.

Kariera wojskowa w II RP

Po II wojnie światowej ppłk Kutrzeba przez krótki czas pełnił funkcję wykładowcy taktyki ogólnej w Szkole Sztabu Generalnego oraz członka Komisji Regulaminowej. W maju 1921 roku powrócił do pracy sztabowej, będąc szefem sekcji planów. Zimowe weryfikacje skryptów przyniosły mu awans na pułkownika oraz uznanie za wysoką pozycję w korpusie inżynierii i saperów.

W 1926 roku objął stanowisko zastępcy szefa Sztabu Generalnego, a kilka lat później, 16 marca 1927 roku, został awansowany na generała brygady. Jego działania obejmowały reorganizację naczelnych władz wojskowych oraz oddzielenie przygotowań wojennych od Ministerstwa Spraw Wojskowych. W 1928 roku Kutrzeba został komendantem Wyższej Szkoły Wojennej, gdzie m.in. zreorganizował instytucję i zainicjował powstawanie polskiej kadry profesorskiej.

Na nowym stanowisku uczestniczył w inspekcjach wojskowych, przygotowując w tym czasie odpowiednie analizy dotyczące sytuacji Niemiec. Dążył do wprowadzania nowoczesnych rozwiązań w wojsku, co choć w niektórych przypadkach napotykało ograniczenia, to jednak przyczyniło się do postępu.

Kampania wrześniowa 1939 roku, niewola niemiecka i służba w PSZ na Zachodzie

Początek II wojny światowej zastał gen. Kutrzebę dowódcą Armii „Poznań”, gdzie przedstawił plan wsparcia Armii „Łódź” oraz wziął udział w bitew nad Bzurą. Po przebiciu się do Warszawy, kilka dni później prowadził rozmowy kapitulacyjne z niemieckim dowódcą. Jego rozkaz kapitulacji stolicy podpisał 28 września 1939 roku.

Następnie, jako jeniec, przebywał w obozach, a po wojnie otrzymał propozycję objęcia stanowiska ministra obrony narodowej, czemu odmówił. Stanął na czele Komisji Historycznej Kampanii Wrześniowej oraz brał udział w tworzeniu Instytutu im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie. Niestety, powrót do Polski, sugerowany przez Mariana Utnika, uniemożliwiła choroba nowotworowa, która przyczyniła się do jego śmierci 8 stycznia 1947 roku w Londynie. Pochowano go z honorami wojskowymi na cmentarzu Brookwood. Po jego śmierci pośmiertnie uhonorowano go Orderem Wojennym Virtuti Militari III klasy.

W 1957 roku, zgodnie z ostatnią wolą, prochy generała Kutrzeby zostały przeniesione do Polski i złożone w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Nie ulega wątpliwości, że Tadeusz Kutrzeba pozostaje jedną z najwybitniejszych postaci w polskiej historii militarnej jako utalentowany dowódca i inżynier.

Pisarz i historyk wojskowości

W roku 1920 Tadeusz Kutrzeba rozpoczął publikację swoich artykułów w piśmie „Bellona”. Jego teksty koncentrowały się na bieżących problemach związanych z funkcjonowaniem wojska oraz refleksjami dotyczącymi I wojny światowej i wojny polsko-rosyjskiej z lat 1919–1920. Oprócz recenzji ważnych prac wojskowo-historycznych i pamiętników, szczególnym zainteresowaniem cieszyły się dla niego kwestie obrony państwa oraz mało poznane aspekty międzynarodowe z polskim kontekstem. W jego publicystyce skupiano się głównie na teoretycznych i praktycznych aspektach sztuki wojennej oraz taktyki operacyjnej.

Wyrazistą wizję przyszłości wojskowości wyrażał poprzez przekonania, że nadchodzące wojny będą charakteryzować się manewrowością, co było wynikiem przewagi broni ofensywnych, a zwłaszcza lotnictwa oraz wojsk pancernych. W związku z tym Tadeusz Kutrzeba stał się zwolennikiem taktyki obrony ruchowej oraz wykorzystania zwrotów zaczepnych w polowej strategii.

W obrębie jego działalności pisarskiej oraz badawczej, historia wojskowa zajmowała kluczowe miejsce. Opracowania Kutrzeby w tej dziedzinie stanowią istotny wkład w badania związane z wojną polsko-bolszewicką i II wojną światową. Jego bogata spuścizna literacka obejmuje prace z zakresu taktyki, organizacji wojsk oraz regulaminów, a także znaczące dzieła wojskowo-historyczne, takie jak:

• Bitwa nad Niemnem (wrzesień-październik 1920), Warszawa 1926,
• Wyprawa kijowska 1920 roku, Warszawa 1927,
• Studium nad możliwościami wojennymi Niemiec i Polski z 1936 r.,
• Wojna bez walnej bitwy,
• Bitwa nad Bzurą (9–22 września 1939 r.). Przyczynek do historii kampanii polsko-niemieckiej w obszarze: Poznań – Warszawa we wrześniu 1939 r., Warszawa 1958.

W latach 1937-1938 podpułkownik dyplomowany Stefan Mossor, pracując pod kierownictwem generała Kutrzeby, przygotował Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom. Do momentu odnalezienia i publikacji tego rękopisu, znanego jako „memorandum gen. Kutrzeby”, jego autorstwo przypisywano, niestety, mylnie Tadeuszowi Kutrzebie.

Ordery i odznaczenia

Tadeusz Kutrzeba był jednym z najbardziej odznaczonych polskich oficerów, a jego służba wojskowa została uświetniona licznymi wyróżnieniami. Poniżej przedstawiamy szczegółowy wykaz tytułów, które uzyskał w trakcie swojej kariery.

• Krzyż Komandorski Orderu Virtuti Militari (pośmiertnie, 25 sierpnia 1982 – przyznany przez władze PRL),
• Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari (1947 – nadany przez władze RP na Obczyźnie),
• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1921),
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (8 listopada 1930),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923),
• Krzyż Walecznych (otrzymany trzykrotnie, po raz drugi i trzeci w 1922),
• Złoty Krzyż Zasługi (29 kwietnia 1925),
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej (3 marca 1926),
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Złoty Wawrzyn Akademicki (4 listopada 1937),
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Krzyż Żelazny II klasy (Prusy),
• Order Korony III klasy (Belgia),
• Krzyż Wolności I kategorii II klasy (Estonia, 1925),
• Order Krzyża Orła II klasy (Estonia, 1932),
• Order Lwa Białego II i III klasy (Czechosłowacja),
• Order Legii Honorowej II, III, IV i V klasy (Francja),
• Order Pogromcy Niedźwiedzia III klasy (Łotwa, 1922),
• Order Gwiazdy Rumunii III klasy (Rumunia),
• Order Korony Rumunii I i II klasy (Rumunia, 1928),
• Order Świętego Sawy III klasy (Jugosławia, 1926),
• Order Białej Róży II klasy (Finlandia, 1931),
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa, 1929),
• Krzyż Zasługi Wojskowej 3 klasy z dekoracją wojenną i mieczami,
• Srebrny Medal Zasługi Wojskowej na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej,
• Brązowy Medal Zasługi Wojskowej na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej,
• Krzyż Jubileuszowy Wojskowy,
• Krzyż Pamiątkowy Mobilizacji 1912–1913.

Każde z tych odznaczeń wiele mówi o jego odwadze i poświęceniu w trudnych czasach dla Polski.

Odniesienia

W 1983 roku, poza granicami kraju, została wydana publikacja zatytułowana Generał Tadeusz Kutrzeba. Studium krytyczne, której autorem był pułkownik dyplomowany Tadeusz Machalski.

Upamiętnienie

Od 24 listopada 1961 ulica w stolicy Polski, w obrębie aktualnej dzielnicy Bemowo, przyjęła nazwę poświęconą generałowi Tadeuszowi Kutrzebie.

W 1989 roku wybito medal z wizerunkiem Tadeusza Kutrzeby, który nosił tytuł „Bitwa nad Bzurą”. Medal ten został stworzony przez Mennicę Państwową i zaprojektowany przez Bohdana Jana Chmielewskiego.

W latach 1995–1998 generał Kutrzeba był patronem 17 Batalionu Saperów Wielkopolskich, z siedzibą w Szczecinie, co dodatkowo podkreśla jego znaczenie w historii wojskowości.

Rok 2019 przyniósł decyzję o wzbogaceniu grobu gen. Tadeusza Kutrzeby na Wojskowych Powązkach w Warszawie poprzez dodanie popiersia, którego autorem jest artysta Maksymilian Biskupski.

Natomiast w 2020 roku odbyło się uroczyste odsłonięcie pomnika generała, który stanął na terenie Akademii Sztuki Wojennej w Warszawie, będąc trwałym dowodem uznania dla dokonania Kutrzeby.

---

Oceń: Tadeusz Kutrzeba

---