Kaplica królowej Zofii na Wawelu

---

Historia

„Budowla ta powstała w latach 1431–1432 za fundusze królowej Zofii Holszańskiej. W tym czasie rosyjscy malarze ozdobili ściany oraz sklepienie piękną polichromią. Do kaplicy dodano także prebendę oraz zaopatrzono ją w liturgiczne paramenty. W I połowie XVI wieku, w obiekcie wzniesiono nowy ołtarz, znany jako Ołtarz Zatorski, z fundacji kanonika katedralnego Jakuba Wedelskiego. Kaplicę przekształcono w XVII wieku na mauzoleum dla biskupa Piotra Tylickiego, zachowując przy tym bizantyjskie malowidła. Prace przebudowy rozpoczęto w 1613 roku pod nadzorem jezuity, księdza Fryderyka Szembeka. Wówczas zrealizowano marmurowy pomnik nagrobny biskupa, który nie był do końca zadowolony i zlecił poprawki królewskim kamieniarzom.

W kaplicy dodano złocone stalle oraz ołtarz (na lewo od wejścia) z wizerunkiem Ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa, namalowanym na miedzianej blasze, ujętym w kolumny. W zwieńczeniu retabulum umieszczono Madonnę Bolesną. Po bokach ołtarza zawieszono cztery obrazy miedziane, które przedstawiają Mękę Pańską. Na prawo od wejścia umieszczono ołtarz z przedstawieniem Trójcy Świętej. Całość prac zakończono w 1615 roku, wydając na ten cel 5500 złp. W tym samym roku biskup Tylicki założył fundację dla altarysty.

W roku 1830 został postawiony pomnik hrabiego Włodzimierza Potockiego, wykonany przez Bertela Thorvaldsena, sfinansowany przez jego żonę, Teklę Potocką z Sanguszków. W latach 1836 – 1844 obiekt przeszedł gruntowną przebudowę dzięki Annie Potockiej z Tyszkiewiczów, pod kierownictwem Franciszka Marii Lanci. W tym czasie ustawiono marmurowy nagrobek fundatorki, stworzony przez Adama Tadoliniego oraz Luigi Pampaloniego, zawierający figurkę modlącej się dziewczynki, a także popiersie matki Anny Potockiej – Konstancji Tyszkiewicz z Poniatowskich, wykonane ok. 1792 roku przez Dominika Cardellego.

Ostatnie zmiany architektoniczne miały miejsce w latach 1899–1904, opierając się na projekcie Sławomira Odrzywolskiego. W wyniku prac kaplicę pokryto nowym, neogotyckim sklepieniem w roku 1900. Z tego okresu pochodzą także nowe witraże, a również polichromia autorstwa Włodzimierza Tetmajera (1902 – 1904) oraz krata.

Architektura

Kaplica, której struktura odzwierciedla dawne kanony gotyckie, została skonstruowana z solidnych, kamiennych cegieł. Podstawa budowli ma formę kwadratu, a jej elegancki wygląd podkreślają delikatne kamienne laskowanie na elewacji. W oknach mocno rzucają się w oczy pinakle, zdobiące dwa naroża obiektu. Do wnętrza wchodzi się przez neogotycką kratę, która pełni rolę zarówno funkcjonalną, jak i estetyczną.

Wewnątrz kaplicy możemy podziwiać polichromię, która przedstawia reprezentacyjne wizerunki Matki Boskiej, uwzględniając postaci takie jak Matka Boska Częstochowska, Ostrobramska, Berdyczowska i Kalwaryjska. Interesującym elementem jest także obraz zaślubin królowej Zofii Holszańskiej z Władysławem Jagiełłą, ukazujący ją jako wdowę z synami – Władysławem i Kazimierzem.

Na ścianie wschodniej, po prawej stronie od wejścia, usytuowany jest imponujący posąg Włodzimierza Potockiego, stworzony z wyjątkowego białego marmuru kararyjskiego. Artystyczny kawałek znajduje się na profilowanym cokole, w który wkomponowano płaskorzeźbę Geniusza Śmierci oraz inskrypcję: „Włodzimierz Potocki, urodzony w Tulczynie dnia 10 Lutego 1789, zmarły w Krakowie dnia 8 Kwietnia 1812 ROKU”. Potocki ukazany został w stroju greckiego hoplity, w pobliżu którego leży jego zbroja i hełm.

Warto zwrócić uwagę na północną ścianę, gdzie rozmieszczona jest płyta nagrobna biskupa Tylickiego, umieszczona w obramieniu z 1900 roku. Płyta wyraża modlitwę zmarłego przed ukrzyżowanym Jezusem Chrystusem. Poniżej znajduje się płyta grobowa królowej Zofii. Z kolei na zachodniej ścianie znajduje się nagrobek Anny z Tyszkiewiczów, wykonany z białego marmuru, a klasycystyczna płaskorzeźba z przodu nagrobka przedstawia fundatorkę w otoczeniu neogotyckiej ramy. Nad jej wizerunkiem znajduje się kartusz z herbami Łabędź i Leliwa oraz figurka klęczącej dziewczynki na postumencie.

Na ołtarzu z białego marmuru, umiejscowionym przy południowej ścianie, można dostrzec kartusz z herbami Łabędź i Leliwa, flankowany przez toskańskie pilastry. Na mensie stoi figura Matki Boskiej, obok której umieszczono popiersie Konstancji Tyszkiewiczowej.

Na sklepieniu kaplicy zobaczyć można polichromię ilustrującą m.in. św. Kingę z Bolesławem Wstydliwym, św. Jadwigę Śląską, Przemysławem II oraz Władysławem I Łokietkiem. Znajdziemy tu również wizerunki św. Wojciecha w towarzystwie Mieszka I, Bolesława I Chrobrego i Dobrawy Przemyślidki, a także św. Jadwigę Andegaweńską. Nie sposób pominąć znajdujące się tu podobizny Władysława II Jagiełły, Zygmunta I Starego, Zygmunta II Augusta, Stefana Batorego oraz Władysława IV Wazę. Przypominają tu również postacie historyczne, takie jak Jan II Kazimierz Waza, Jan III Sobieski, Mikołaj Kopernik, Jan Kochanowski, Tadeusz Kościuszko i Adam Mickiewicz.

Na zakończenie warto podkreślić, iż w tej wyjątkowej kaplicy spoczywa królowa Zofia Holszańska, co dodatkowo podnosi jej historyczne znaczenie.

---

Oceń: Kaplica królowej Zofii na Wawelu

---