Adam Tarnowski (hrabia)

---

Życiorys

W austro-węgierskiej dyplomacji

Adam Tarnowski przyszedł na świat jako syn Jana Dzierżysława oraz Zofii Zamoyskiej z Wysocka. Był młodszym bratem Zdzisława i Juliusza Tarnowskiego. Po ukończeniu studiów w Wiedniu, w roku 1897 podjął pracę w dyplomacji Austro-Węgier. W okresie 1899–1901 pełnił rolę sekretarza w ambasadzie austriackiej w Waszyngtonie. W dniu 10 września 1901 ożenił się z księżną Marią Światopełk-Czetwertyńską.

W latach 1901-1903 pracował z kolei w ambasadzie w Paryżu, a następnie od samego początku 1903 do 1905 r. w Dreźnie. Przez kolejne dwa lata pracował w Brukseli, a w latach 1907-1909 był w Madrycie. W latach 1909-1911 przedstawiciel Austro-Węgier w Londynie, a także ambasador w Bułgarii od 30 kwietnia 1911 do listopada 1916, co zbiegło się z kluczową fazą wojen bałkańskich oraz początkiem I wojny światowej.

Warto zaznaczyć, że Tarnowski był autorem projektu układu o handlu i żegludze, który przedłożył w 1912 roku parlamentarzystom w Wiedniu. Dzięki mediacji między królem Ferdynandem I a austriackim następcą tronu, arcyksięciem Franciszkiem Ferdynandem, oraz stronie jego żony Marii, która angażowała się w pomoc ofiarom wojen bałkańskich, uzyskał pewne wpływy. Miał również duży wpływ na przywrócenie międzynarodowego statusu Bułgarii po zakończeniu konfliktu z Serbią.

W trakcie drugiego okresu współpracy z Bułgarią Tarnowski zdołał zaangażować to państwo do sojuszu z Austro-Węgrami i Niemcami. Posłużył się przy tym obiecującymi korzyściami wynikającymi z Terenów Centralnych, co miało pomóc Bułgarii poprawić warunki traktatu bukaresztańskiego z 10 sierpnia 1913 r. Jednakże zdobyta przez Tarnowskiego pozycja u władzy bułgarskiej została osłabiona na początku 1918 r. W dniu 9 listopada 1916 roku, będąc jeszcze ambasadorem w Sofii, został powołany na ambasadora w USA, co skomentował słowami: „Wysyłają mnie na straconą pozycję”. Problemy z przyznaniem mu listu żelaznego przez Wielką Brytanię sprawiły, że do USA dotarł dopiero 31 stycznia 1917 r.

W nowym kraju Tarnowski pełnił funkcję ambasadora jedynie przez krótki czas (od 3 lutego do 1 maja 1917). Kiedy USA otrzymały informację, że Niemcy wznowiły nieograniczone działania wojenne na morzu, Tarnowski zapewnił amerykańskiego sekretarza stanu Roberta Lansinga, że Austro-Węgry nie przystąpią do wojny podwodnej, co miało miejsce chwilę przed ich zaangażowaniem. W wyniku tego USA zerwały stosunki tylko z Niemcami, nie z Austro-Węgrami.

Po wypowiedzeniu Niemcom wojny w dniu 8 kwietnia 1917 roku przez USA, Tarnowski musiał zakończyć swoją misję dyplomatyczną w Waszyngtonie, co miało miejsce 1 maja tego samego roku. Po powrocie do Austrii w 1917 roku rozważano jego kandydaturę na ambasadora w Sztokholmie, jednak ogólne zamieszanie polityczne i zmiany w Polsce ograniczyły tę możliwość. W grudniu 1917 roku minister Ottokar Czernin zablokował jego udział w rozmowach pokojowych prowadzonych w Brześciu. W kwietniu 1918 roku, po dymisji Czernina, Tarnowski był jednym z kandydatów na jego następcę, jednak ministerstwo przypadło Istvánowi Buriánowi.

W Polsce

Za Rady Regencyjnej

W trakcie działalności w porozumieniu z rządem austriackim namawiał Zdzisława Lubomirskiego do przystąpienia do Rady Regencyjnej. Ponadto jego nazwisko również było brane pod uwagę jako ewentualnego członka tej Rady, ale w obliczu sprzeciwu ze strony Niemców wycofał tę kandydaturę. Po formalnym zaprzysiężeniu Rady w dniu 27 października 1917 roku, w jej skład weszli: ks. arcybiskup Aleksander Kakowski, książę Zdzisław Lubomirski oraz Józef Ostrowski. Choć w dniu 29 października 1917 r. Tarnowski został mianowany premierem, to jednak z powodu sprzeciwu Berlina to stanowisko objął historyk Jan Kucharzewski.

Następnie Tarnowski był również rozważany jako minister spraw wewnętrznych w rządzie Kucharzewskiego, co jednak także nie doszło do skutku. Przyczyny sprzewodnionego sprzeciwu wobec jego kandydatury na wyżej wymienione stanowiska miały swoje źródło w obawach, jaką pozycję mógłby zyskać w związku ze swoją przeszłością w Wiedniu oraz w obliczu tendencji rządów Georga Michaelisa i Georga von Hertlinga w Berlinie, które dążyły do podziału Austro-Węgier i wpływów w Polsce. Członkowie Rady Regencyjnej wskazywali na tarnowskiego jako odpowiedniego kandydata, nie forsując jednak jego wyboru. Pełnił on funkcję nieformalnego łącznika między Radą a kołem polskim, a także austriackim ministrem spraw zagranicznych oraz niemieckim generałem gubernatorem Beselerem oraz premierem Węgier Istvanem Tiszą.

Wbrew dużej części zachowanych pamiętników i relacji Tarnowski nie był optymistą co do wyniku I wojny światowej oraz braku przystąpienia USA do działań wojennych. Mimo swoich prognoz politycznych, które utajniał przed Zdzisławem Lubomirskim jako regentem, jego zasięg działania nadal nie był uznawany w pełni przez współczesnych mu liderów. W październiku 1918 roku, kiedy nadano Radzie Regencyjnej uprawnienia do mianowania nowego generał-gubernatora dla Lublina, Tarnowski był brany pod uwagę jako jeden z potencjalnych kandydatów, jednak ostatecznie nie powierzyli mu tego urzędu.

Za II Rzeczypospolitej

Po zakończeniu I wojny światowej i w rezultacie niewłaściwego rozwoju sytuacji, Adam Tarnowski nie pragnął już angażować się w politykę ani też przyjmować urzędów proponowanych przez nowy rząd II Rzeczypospolitej, chociaż zachował poprawne relacje z Józefem Piłsudskim. W 1918 roku zakupił majątek w Świerżach, gdzie spędzał letnie miesiące, natomiast zimy w Warszawie. W dniu 17 kwietnia 1919 roku Tarnowski przekazał komunikaty I. Paderewskiemu dotyczące chęci Symona Petlury do nawiązania porozumienia z Polską. Na prośbę premiera Ignacego Paderewskiego, przekazaną przez wiceministra Władysława Wróblewskiego, przygotował projekt przekształcenia Polskiej Agencji Telegraficznej. Choć stworzył wstępny projekt tego przedsięwzięcia 4 października 1919 roku i potwierdził konsorcjum o wymaganym kapitale, Paderewski zdecydował się odkładać projekt na bok.

Po ogłoszeniu Wolnego Miasta w dniu 9 listopada 1919 roku, zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego, Tarnowski znalazł się w gronie kandydatów na Komisarza w Gdańsku. Tam sir Reginald Tower, wysoki komisarz Ligi Narodów, wyraził zdecyowane plany dotyczące umiędzynarodowienia gdańskiego portu, co miało umożliwić Polsce i Gdańskowi równy dostęp. Podczas konferencji nad tą sprawą, w której wymieniony był również premier L. Skulski, Mieczysław Jałowiecki, a także minister Stanisław Patek oraz Teodor Sobański, wynikły różnice zdań. Po serii napięć premier i ministerowie wyrazili swoje niezadowolenie, a po interwencji Tarnowskiego, sir Reginald Tower przeprosił za zaistniałą sytuację. To incydent zakończył pomysły dotyczące zmiany traktatu i Tarnowski zrezygnował z dążenia do objęcia urzędu Komisarza z ramienia Polski.

W dniu 16 maja 1926 roku, po przewrocie majowym, Adam Tarnowski spotkał się z Piłsudskim wraz z Kazimierzem i Zdzisławem Lubomirskim, wyrażając poparcie pod warunkiem istotnych reform w kraju, stwierdzając, iż w przeciwnym wypadku „przyszłe pokolenia przeklinać będą sprawców walk bratobójczych”. Wraz z ks. Kazimierzem oraz Zdzisławem Lubomirskimi i Eustachym Sapiehą usiłował również namówić swojego brata, szefa Stronnictwa Prawicy Narodowej Zdzisława Tarnowskiego, do spotkania z Piłsudskim, do czego jednak nie doszło w 1926 roku. Adam Tarnowski był dłużej mediatorem pomiędzy Piłsudskim a konserwatystami, oceniając pozytywnie przygotowanie i kwalifikacje dyplomatów w II Rzeczypospolitej.

II wojna światowa i schyłek życia

Na początku II wojny światowej Tarnowski należał do osób, które starały się u władz okupacyjnych o złagodzenie trudności związanych z okupacją, niestety bez efektów. W czasie wojny, w swoim mieszkaniu przy ul. Pięknej 1b, ukrywał Stanisława Jasiukowicza, członka rządu podziemnego. Często w jego kamienicy miały miejsce szkolenia Armii Krajowej, w tym dla podchorążych. Po następującym po powstaniu Warszawskim wysiedleniu ludności stolicy, Tarnowski udał się do Ojcowa. 26 marca 1945 roku doszło do nieudanej próby aresztowania go przez funkcjonariusza MO, jednak jego żona Maria uległa aresztowaniu. Po szybkiej interwencji NKWD zwolniono ją.

Aresztowanie małżonki skłoniło Tarnowskiego do powrotu do Warszawy, a w 1946 roku wyjechał do Szwajcarii, aby spotkać się z synem Andrzejem. Tam padł ofiarą kolejnego zapalenia płuc. Na łożu śmierci nakazał żonie zamieszkać z synem oraz jego rodziną w Brazylii. Niestety, Adam Tarnowski zmarł 16 października 1946 roku w Lozannie w Szwajcarii w wyniku choroby płuc.

---

Oceń: Adam Tarnowski (hrabia)

---