Aleksander Weissberg-Cybulski

Nauka i edukacja

Aleksander Weissberg-Cybulski, urodzony 8 października 1901 roku w Krakowie, to postać, która zasłynęła w historii jako wybitny fizyk oraz osoba, która doświadczyła brutalnych represji ze strony władz. Jego życie jest przykładem trudnych losów naukowców w czasach politycznych zawirowań.

W latach 1937-1940 Weissberg-Cybulski był więziony przez NKWD, a w 1940 roku trafił w ręce Gestapo. Jego przeżycia oraz analizy dotyczące wielkiej czystki w ZSRR czynią go jednym z pierwszych świadków tego tragicznego okresu w historii. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej jego życiu oraz wkładowi w naukę.

Życiorys

Aleksander Weissberg-Cybulski przyszedł na świat w Krakowie jako syn zamożnego żydowskiego kupca, Samuela Weissberga. W wieku pięciu lat jego rodzina zdecydowała się przeprowadzić do Wiednia, gdzie młody Weissberg rozpoczął swoje studia z zakresu matematyki, fizyki oraz elektrotechniki, tworząc solidne podstawy do przyszłej kariery naukowej. W 1929 roku z powodzeniem uzyskał dyplom inżyniera w dziedzinie fizyki technicznej.

W 1918 roku Weissberg zaangażował się w młodzieżowy ruch socjalistyczny, a wkrótce potem został członkiem partii socjaldemokratycznej (SPŌ). Jego zaangażowanie polityczne znacząco wzrosło w 1927 roku, kiedy to wstąpił do austriackiej partii komunistycznej. Po przeprowadzce do Berlina, objął stanowisko asystenta profesora Wilhelma Westphala w Instytucie Fizyki Technicznej. Weissberg miał w tym czasie możliwość obcowania z licznymi komunistycznymi intelektualistami, takimi jak Erich Mühsam, Bertolt Brecht oraz Arthur Koestler.

W marcu 1931 roku Weissberg opuścił Niemcy, udając się do ZSRR, gdzie rozpoczął pracę w Ukraińskim Instytucie Fizyko-Technicznym (UFTI) w Charkowie. Z jego inicjatywy powstał „Przegląd Fizyczny Związku Sowieckiego”, który był centralnym organem fizyki w ZSRR, publikującym materiały w językach angielskim oraz niemieckim. Weissberg pełnił rolę pierwszego redaktora naczelnego, a jego obowiązki obejmowały również organizację instytutu oraz budowę jego infrastruktury. Często podróżował do Moskwy w celu uzgodnień z prominentnymi osobami związanymi z przemysłem ciężkim, jak Sergo Ordżonikidze oraz Nikołaj Bucharin.

W 1932 roku był świadkiem tragicznych wydarzeń Hołodomoru na Ukrainie, niemniej jednak, pod wpływem ideologicznych przekonań, zdecydował się interpretować te brutalne wydarzenia jako postęp w ewolucji ludzkości. W opinii pisarza Arthura Koestlera, z którym mieszkał w tym czasie, osoby umierające z głodu były uważane za „wrogów ludu”. Koestler uważał, że zniszczenie wsi ukraińskiej wpasowuje się w szerszy zarys postępu ludzkości.

Aleksander Weissberg został aresztowany przez NKWD 1 marca 1937 roku. Podczas przesłuchań przeszedł przez brutalne śledztwa oraz więzienia w Charkowie, Kijowie i Moskwie. W obronie Weissberga list do Stalina napisał nawet Albert Einstein, a także inne znane osobistości, w tym Frédéric Joliot-Curie i Irène Joliot-Curie. Niemniej jednak, wszystkie te próby pomocy pozostały bez odpowiedzi oraz skutku.

Jego życie zostało uratowane dzięki paktowi Ribbentrop-Mołotow. 5 stycznia 1940 roku, na moście granicznym w Brześciu, Weissberg, jako obywatel Rzeszy Niemieckiej, został przekazany przez NKWD Gestapo wraz z grupą innych komunistów. Tymczasem Niemcy osadzili ich najpierw w więzieniu w Białej Podlaskiej, a następnie przewieźli na Pawiak w Warszawie, gdzie dokonano brutalnej selekcji. Pięciu Żydów, w tym Weissberg, zostało przekazanych do więzienia na Zamku w Lublinie, a pozostałych deportowano w głąb Rzeszy.

Po dwumiesięcznym pobycie w lubelskim więzieniu, Weissberg zdobędzie opaskę z gwiazdą Dawida i został zwolniony z obowiązkiem osiedlenia się w Krakowie. Zamieszkał u krewnych, a także nawiązał kontakt z Einsteinem, który zaproponował mu katedrę uniwersytecką w Manili oraz obiecał pomoc w emigracji do Stanów Zjednoczonych. Niestety, Weissberg napotkał odmowę zgody na wyjazd przez władze okupacyjne Generalnego Gubernatorstwa, co ostatecznie wpłynęło na jego przyszłość jako naukowca. „To przypieczętowało mój los jako fizyka. Po latach nie mogłem już wrócić do mego dawnego powołania” – stwierdził w swoich późniejszych przemyśleniach.

21 marca 1941 roku utworzono getto krakowskie, w którym Weissberg początkowo zamieszkał. Z powodu znalezienia się na niemieckiej liście zakładników, zdecydował się na ucieczkę i przez pewien czas przebywał w gettach Bochni i Tarnowa. Po rozpoczęciu masowej zagłady Żydów, Weissberg przeszedł na całkowicie nielegalny tryb życia, przenosząc się do Warszawy, gdzie znalazł schronienie u Zofii Cybulskiej – późniejszej żony. 4 marca 1943 roku został aresztowany przez Gestapo. Zofia musiała zniknąć, aby uniknąć aresztowania.

Aresztowany Weissberg po raz kolejny znalazł się na Pawiaku, a stamtąd trafił do obozu pracy w Kawęczynie, skąd zdołał uciec dzięki pomocy niemieckiego pracownika. Po tej ucieczce, Zofia ponownie zaopiekowała się nim, a Weissberg przetrwał aż do powstania warszawskiego, w którym aktywnie uczestniczył. Po nieudanym powstaniu, ocalił go niemiecki podoficer, co pozwoliło mu uniknąć obozu przejściowego w Pruszkowie. Ostatnie miesiące okupacji spędził w miejscowości Włochy pod Warszawą. Po ślubie z Zofią Cybulską, przyjął jej nazwisko, aby ukryć swoją rzeczywistą tożsamość w razie kontaktu z NKWD.

W połowie 1946 roku Weissberg wydostał się z Polski do Szwecji, gdzie wkrótce dołączyła do niego żona. Od połowy lat pięćdziesiątych zaczęli mieszkać w Paryżu, gdzie Weissberg z sukcesem prowadził firmę budowlaną. Utrzymywał bliskie kontakty z Jerzym Giedroyciem oraz Zofią i Zygmuntem Hertzami, związanymi z paryską „Kulturą”. Jego wkład był nieoceniony w zakupie nieruchomości pod Paryżem, która stała się siedzibą czasopisma.

W 1951 roku opublikował swoją autobiografię pod tytułem „Wielka czystka”, wydaną po polsku w 1966 roku przez Instytut Literacki. Przedmowę do niemieckiego wydania napisał Arthur Koestler, natomiast polskie wydanie poprzedził wstęp Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, również osobistego przyjaciela Weissberga. „Wielka czystka” nie tylko relacjonuje przeżycia Weissberga w sowieckich więzieniach, ale dzięki jego analitycznemu umysłowi jest jedną z pierwszych książek, która analizy fenomenu wielkiego terroru w ZSRR w latach 1934-1939, opisując jego genezę, przebieg oraz mechanizmy socjotechniczne i ich konsekwencje.

Despotyzm runie. Wolność w Kraju Sowietów zmartwychwstanie. Moich przyjaciół, ludzi wielkiej czystki nie będzie już wśród żywych. Ich pamięci tę książkę poświęcam.

Bibliografia, linki

W kontekście biografii Aleksandra Weissberga-Cybulskiego, warto zwrócić uwagę na kilka kluczowych publikacji:

Przypisy

  1. a b Aleksander Weissberg-Cybulski Biografia. Instytut Literacki w Paryżu. [dostęp 24.11.2018 r.]
  2. Timothy Snyder: Skrwawione ziemie, 2011, Świat Książki, s. 76, ISBN 978-83-7799-456-6.

Oceń: Aleksander Weissberg-Cybulski

★★★★★
Średnia ocena:4.67 Liczba ocen:9