Adam Krzyżanowski (ekonomista)

Nauka i edukacja

Adam Alojzy Krzyżanowski, znany również pod pseudonimami „Alojzy Dębno” oraz „Michał Strebejko”, to postać, która znacząco wpisała się w historię polskiej ekonomii. Urodził się 19 stycznia 1873 roku w Krakowie, a zmarł w tym samym mieście 29 stycznia 1963 roku. Jako polski ekonomista, pełnił wiele ważnych funkcji, które zaważyły na jego renomie oraz na kształtowaniu oblicza polskiej nauki.

Był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie odgrywał kluczową rolę jako prorektor w latach 1933-1938. Jego zasługi obejmują również kompleksową pracę na stanowisku dziekana Wydziału Prawa UJ w roku akademickim 1930/1931. W tym czasie Krzyżanowski nie tylko rozwijał swoją karierę akademicką, ale także aktywnie uczestniczył w działaniach społecznych i politycznych.

W latach 1957-1958 pełnił funkcję prezesa Polskiej Akademii Umiejętności, co dodatkowo potwierdza jego wpływ na rozwój polskiej kultury i nauki. Również jego działalność polityczna jest godna uwagi; był posłem na Sejm II RP w II i III kadencji oraz członkiem Krajowej Rady Narodowej i powojennego Sejmu Ustawodawczego. W całym swoim życiu łączył pasję do nauki z zaangażowaniem społecznym, co sprawia, że jego postać pozostaje istotna dla historii Polski.

Życiorys

Adam Krzyżanowski był synem Stanisława Andrzeja, który zajmował się księgarstwem, oraz Marii von Heugel. Miał też brata Mariana, który również był znaną postacią w dziedzinie księgarstwa oraz wydawania książek w Krakowie. Swą edukację rozpoczął w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie zdobywał podstawowe wykształcenie. Następnie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1889–1894, kształcąc się pod okiem znakomitych profesorów, takich jak Bolesław Ulanowski, Włodzimierz Czerkawski oraz starszy Fryderyk Zoll.

Po pomyślnym zakończeniu studiów uzyskał dyplom doktora praw, a następnie w latach 1894–1895 kontynuował naukę na prestiżowych uniwersytetach w Berlinie i Lipsku. Pierwsze kroki zawodowe stawiał w Prokuratorii Skarbu w Krakowie, jednak szybko zajął się również edukacją, prowadząc wykłady z ekonomii na Kursach imienia A. Baranieckiego oraz w Akademii Handlowej w Krakowie. W 1902 roku zawarł związek małżeński z Zofią Beringer, z którą doczekał się dwóch córek, Izabeli i Zofii.

W 1908 roku obronił habilitację na podstawie pracy zatytułowanej „Teoria Malthusa ze szczególnym uwzględnieniem jej stosunku do prawa zmniejszającego się przychodu z ziemi”, co umożliwiło mu uzyskanie tytułu docenta na Katedrze Ekonomii Politycznej i Skarbowości Uniwersytetu Jagiellońskiego. W jego prowadzeniu znajdowały się wykłady z podstaw ekonomii oraz demografii. W 1912 roku otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego, a cztery lata później już na profesora zwyczajnego. W roku akademickim 1930/1931 pełnił rolę dziekana Wydziału Prawa i był prorektorem przez pięć kolejnych lat, od 1933 do 1938.

W wyniku napaści III Rzeszy na Polskę, Adam Krzyżanowski, jako jeden z 183 aresztowanych krakowskich naukowców, został zatrzymany przez SS 6 listopada 1939 roku w ramach Sonderaktion Krakau. Został deportowany do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, gdzie przetrzymywany był do swojego uwolnienia 8 lutego 1940 roku. Po powrocie do Krakowa podjął się nauczania w ramach tajnego nauczania. Po zakończeniu II wojny światowej kierował Katedrą Ekonomii Politycznej; emeryturę uzyskał w 1949 roku, ale wrócił na uczelnię jako pracownik naukowy w 1957 roku, pozostając aktywnym do 1960 roku.

Był także członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności od 1920 roku oraz aktywnie uczestniczył w pracach Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, przyjmując tytuł członka zwyczajnego w 1947 roku. W PAU pełnił różnorodne funkcje, takie jak wicedyrektor Wydziału II od 1947 do 1952 roku, sekretarz w latach 1920–1938, a także przewodniczący Komisji Prawniczej w latach 1948–1952. Działał również w gronie członków Rady i komitetu wydawniczego Wydawnictw Instytutu Ekonomicznego PAU w latach 1934–1945. W latach 1957–1958, kiedy krakowskie środowisko naukowe dążyło do reaktywacji akademii, był prezesem PAU. Odmówił jednak kandydatury na członka Polskiej Akademii Nauk.

W 1896 roku Krzyżanowski był jednym z założycieli Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Uczestniczył także aktywnie w Krajowym Towarzystwie Rolniczym, pełniąc funkcję sekretarza w latach 1896–1904. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, które założył w 1945 roku. W latach 1921–1939 redagował wydawnictwa Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie. Jego aktywność obejmowała również udział w Międzynarodowym Kongresie Demograficznym odbywającym się w Rzymie w 1931 roku. W 1958 roku Uniwersytet Jagielloński uhonorował go tytułem doktora honoris causa.

Krzyżanowski był również aktywnym uczestnikiem życia publicznego, wspierając tworzenie spółdzielni rolniczych w Galicji podczas zaborów. Po odzyskaniu niepodległości, pełnił rolę prezesa Komisji Podatków Ministerstwa Skarbu i został posłem na Sejm w 1928 roku z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Zrezygnował jednak z mandatu oraz członkostwa w BBWR w 1931 roku, protestując przeciwko uwięzieniu polityków Centrolewu w twierdzy brzeskiej. Był również uczestnikiem negocjacji w Nowym Jorku w 1927 roku, dzięki którym Polska uzyskała pożyczkę amerykańską, co przyczyniło się do stabilizacji sytuacji finansowej kraju.

Po wojnie, Krzyżanowski brał udział w rozmowach w Moskwie w czerwcu 1945 roku oraz w powołaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Był także członkiem Krajowej Rady Narodowej w latach 1945–1947, a w latach 1947–1949 poseł na Sejm Ustawodawczy z ramienia Stronnictwa Demokratycznego, pełniąc funkcję przewodniczącego Wojewódzkiego Komitetu tej partii w Krakowie.

Jego obszar badań naukowych obejmował wiele dziedzin, w tym metodologię ekonomii, finanse, ekonomikę rolnictwa, a także etykę i demografię. Szczególną uwagę zwracał na współzależność finansów publicznych i prywatnych. W latach 30. XX wieku zaproponował program walki ze zubożeniem ludności. Zajmował się również tematyką kredytów oraz przedstawiał zagadnienia dotyczące rozwoju kategorii wojen w historii ludzkiej. Współpracował z pisem „Przegląd Współczesny”, a w 1925 roku opublikował przekład pracy Malthusa „Prawo ludności”. W jego gronie studentów znajdowali się znakomici ekonomiści, tacy jak Oskar Lange, Edward Strasburger, Edward Taylor, Adam Vetulani oraz Kazimierz Studentowicz.

Po zakończeniu swojego życia, Krzyżanowski został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w kwaterze S-płn-1, w sąsiedztwie rodziny Łozińskich.

Publikacje

Adam Krzyżanowski, wybitny ekonomista, wniósł znaczny wkład do analizy i zrozumienia różnych aspektów ekonomicznych oraz społecznych w swoim dorobku literackim. Wśród jego publikacji znajdują się kluczowe prace, które miały wpływ na rozwój myśli ekonomicznej w Polsce oraz poza jej granicami.

  • Die Grundbesitzenverteilung in Galizien (1895),
  • Studya agrarne (1900),
  • Rolnictwo wobec polityki handlowej (1901),
  • Pieniądz (1911),
  • Socjalizm a prawo natury (1911),
  • Towarzystwa i stowarzyszenia rolnicze (1911),
  • Wojna Bałkańska w roku 1912–1913 (1913),
  • Socjologia wojny (1918),
  • Drożyzna (1919),
  • Gospodarka wojenna (1919),
  • Nauka o pieniądzu i kredycie (1919),
  • Zasady ekonomii (1919, 2 części),
  • Socjalizm po wojnie (1920),
  • Założenia ekonomiki (1920),
  • Nauka skarbowości (1923),
  • Pauperyzacja Polski współczesnej (1926),
  • Polityka i gospodarstwo (1931),
  • Dolar i złoty (1935),
  • Moralność współczesna (1935),
  • Chrześcijańska moralność polityczna (1948),
  • Raj doczesny komunistów (ukończone w 1952, wydane w 2006),
  • Dzieje Polski (1973).

Ordery i odznaczenia

Adam Krzyżanowski, wybitny ekonomista, został uhonorowany szeregiem znaczących odznaczeń, które odzwierciedlają jego wkład w rozwój kraju. Wśród nich znajduje się:

  • Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1957 roku,
  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymał dwukrotnie: po raz pierwszy 11 listopada 1936 roku oraz kolejny 11 lipca 1946 roku.

Przypisy

  1. Doktorzy honoris causa [online], uj.edu.pl [dostęp 31.08.2023 r.]
  2. Lokalizator Grobów [online], zck-krakow.pl [dostęp 31.08.2023 r.]
  3. Jan WiktorJ.W. Tkaczyński, Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803–2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 151, ISBN 978-83-233-4527-5
  4. Wysokie odznaczenia dla profesorów uniwersytetów, „Trybuna Śląska”, nr 233, 01.10.1957 r., s. 1.
  5. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 464 („za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym położone w latach 1905–1918”).
  6. M.P. z 1947 r. nr 34, poz. 286 („za działalność konspiracyjną w czasie okupacji na terenie całego kraju”).

Oceń: Adam Krzyżanowski (ekonomista)

★★★★★
Średnia ocena:4.84 Liczba ocen:13