Stanisław Estreicher

---

Życiorys

Stanisław Estreicher był synem Karola Józefa, znanego bibliografa oraz dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej, oraz Stefanii z Grabowskich. Pochodził z rodziny Estreicherów, która zasłynęła w Krakowie jako grono wybitnych uczonych. Jego życie zapisało się w historii dzięki miejscu urodzenia, którym było służbowe mieszkanie ojca zlokalizowane w Collegium Maius UJ.

Pierwsze kroki w edukacji stawiał w rodzinnym domu oraz w Seminarium Nauczycielskim w Krakowie. W latach 1879–1887 uczęszczał do krakowskiego Gimnazjum Św. Anny. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie studiował historię prawa oraz historię literatury, a także uzupełniał wiedzę z ekonomii politycznej, etnografii oraz socjologii. W 1892 roku uzyskał stopień doktora. Jego dalsze studia odbyły się na uniwersytecie w Wiedniu.

Inspirował się dziełami takich autorów jak Józef Szujski oraz Michał Bobrzyński. Poza zainteresowaniami związanymi z historią i prawem, pasjonował się sztuką, nawiązał bliskie kontakty z przedstawicielami modernizmu, w tym z Stanisławem Wyspiańskim, Józefem Mehofferem oraz Henrykiem Opieńskim.

Po zakończeniu studiów, Estreicher odbył praktykę sądową w Krakowie w latach 1892–1893, a następnie udał się do Berlina, gdzie rozwijał swoją wiedzę prawniczą. W 1895 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim przedłożył pracę habilitacyjną zatytułowaną „Studya nad historią kontraktu kupna w prawie niemieckim epoki frankońskiej”, pod kierunkiem Franciszka Piekosińskiego oraz Bolesława Ulanowskiego. Po tej pracy został docentem w Katedrze Prawa Niemieckiego.

W 1902 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego oraz objął kierownictwo wspomnianej Katedry, kontynuując tę funkcję do wybuchu II wojny światowej. W 1906aw witrynie >” data-href=”na stronę „przejął stanowisko profesora zwyczajnego. Wykładał historie prawodawstw starożytnych cywilizacji oraz zachodnioeuropejskich.

Pełnił również funkcje dziekana Wydziału Prawa w latach 1911/1912, 1918/1919 oraz 1926/1927, a także rektora (1919–1921) i prorektora (1921/1922). Brał udział w Komisji Egzaminacyjnej Oddziału Prawno-Historycznego.

W 1914 roku Estreicher został członkiem korespondentem AU, przekształconej później w Polską Akademię Umiejętności. W 1930 roku uzyskał status członka czynnego tej organizacji, a od 1937 roku pełnił funkcję dyrektora Wydziału II PAU. Aż do 1896 roku był także jednym z współzałożycieli Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.

W latach 1903–1906 współpracował z pismem „Ognisko”, gdzie miał styczność m.in. z wieloma znakomitymi autorami jak Henryk Sienkiewicz, Felicjan Faleński czy Włodzimierz Spasowicz. Publikując w „Świecie” oraz „Czasie”, propagował idee Młodej Polski, zwracając szczególną uwagę na dorobek Wyspiańskiego.

Na polu politycznym Estreicher opowiadał się za ideami liberalnymi, uznając wkład Władysława Sikorskiego, a zdecydowanie potępiając przewrót majowy oraz działanie związane z procesem brzeskim. W 1920 roku uczestniczył w prezydium Komitetu Obrony Państwowej w Krakowie.

Od 1899 roku był związany z konserwatywnym dziennikiem „Czas”, gdzie zajmował się tematyką literatury oraz sztuki. W okresie redakcji prowadzonej przez Rudolfa Starzewskiego, stał się kluczową postacią w kształtowaniu linii politycznej pisma. Jego współpraca zakończyła się, gdy redakcja przeniosła się do Warszawy, co było wynikiem decyzji Janusza Radziwiłła, ówczesnego lidera obozu konserwatywnego.

Dzięki połączeniu szerokiego zakresu badań i zastosowaniu synergicznych metod porównawczych oraz socjologicznych, Estreicher zdołał zgromadzić w swojej Katedrze grupę wybitnych studentów, m.in. Konstanty Grzybowski (późniejszy zięć Estreichera), Feliks Gross, Bogusław Leśnodorski, Bronisław Malinowski, Ksawery Pruszyński oraz Adam Vetulani.

W wielu rolach na Uniwersytecie Jagiellońskim, w tym jako rektor i prorektor, przyczynił się do stworzenia nowych katedr oraz zakładów, a także pozyskał tereny dla rozbudowy uczelni. Wraz z tymi działań, zainicjował reorganizację Archiwum UJ. W 1920 roku odegrał kluczową rolę w walce o autonomię dla wyższych szkół wyższych. W 1933 roku, po reformach ministra Janusza Jędrzejewicza, zorganizował z innymi profesorami uniwersytetu poufny komitet obrony autonomii UJ, współpracując z takimi osobami jak Władysław natanson oraz Michałem Godlewskim.

Po rozpoczęciu II wojny światowej, został aresztowany przez Niemców 6 listopada 1939 roku w trakcie Sonderaktion Krakau. Po uwięzieniu był przetrzymywany w Krakowie, Wrocławiu oraz w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, gdzie zmarł z powodu nieleczonej mocznicy. Jego ostatnie chwile spędzone były w cmentarzu Rakowickim w Krakowie, gdzie spoczywa w rodzinnym grobowcu (kwatera BA, płd.).

Praca naukowa

W zakresie swojej pracy naukowej, Stanisław Estreicher zwrócił szczególną uwagę na historię zarówno prawa niemieckiego, jak i polskiego. Jego zainteresowania obejmowały również historię doktryn politycznych oraz prawnych, a także bibliografię i edytorstwo. Badał instytucje oraz zwyczaje sądowe, które przypuszczalnie miały frankońskie pochodzenie, takie jak opole i prawiedlnik. Estreicher skupiał się na wpływie prawa niemieckiego na Polskę w okresie średniowiecza.

Ważnym osiągnięciem było jego wykazanie odmienności niektórych zwyczajów prawnych, które ukształtowały się w Polsce pod wpływem prawa magdeburskiego, co przykładem jest frymark. W swojej pracy zatytułowanej Początki prawa umownego (1908) Estreicher ukazał genezę i rozwój prawa umownego oraz jego transformację w prawo świeckie.

Na podstawie analizy prawodawstwa Bliskiego Wschodu z III i II wieku p.n.e. zaprezentował próbę pokazania kontinuum rozwoju cywilizacyjnego w książce Najstarsze kodeksy prawne świata (1931), gdzie porównywał prawo asyryjskie, babilońskie oraz hetyckie. Zajmował się także historią lokacji miasta Krakowa z 1257 roku oraz początkami samorządu miejskiego, co ukazał w dziele Kraków i Magdeburg w przywileju fundacyjnym Krakowa z 1911 roku. Nie zapomniał również o znaczeniu kulturalnym miasta w XIX wieku, co przedstawiono w pracy Znaczenie Krakowa dla życia narodowego polskiego w ciągu XIX wieku (1931).

Estreicher kładł szczególny nacisk na metodę porównawczą w badaniach naukowych, co wykorzystał zarówno w analizach dotyczących doktryn politycznych Łukasza Górnickiego, Piotra Skargi, jak i Jana Zamoyskiego, Williama Ockhama, Jana Jakuba Rousseau oraz Monteskiusza. Jego prace zawierały także wykazanie podstaw tomistycznych poglądów Stanisława Orzechowskiego.

Kontynuując dzieło swojego ojca, Stanisław Estreicher pracował nad Bibliografią Polską w latach 1908–1939, opracowując tomy XXIII-XXXIII, co przyczyniło się do poszerzenia sposobu zapisu danych. Był również redaktorem Encyklopedii Polskiej wydawanej przez PAU. Kolejnym jego osiągnięciem było odnalezienie i opublikowanie Najstarszego zbioru przywilejów i wilkierzy miasta Krakowa (1939). Wydanie Acta Rectoralia Almae Universitatis Studii Cracoviensis (1908) oraz Opinie prawnicze profesorów Uniwersytetu Krakowskiego w XV stuleciu (1939) także należy do jego zasług.

Estreicher zajął się również edycją pamiętników Kazimierza Władysława Wójcickiego, biskupa Adama Krasińskiego oraz księgarza Ambrożego Grabowskiego, który był dziadkiem ze strony matki. W jego zainteresowaniach znajdowała się także twórczość takich autorów jak Adam Asnyk, Juliusz Słowacki i Michał Bobrzyński. Ponadto, sam Estreicher napisał kilka wierszy, które nigdy nie zostały opublikowane, był również autorem przekładów utworów Johanna Wolfganga Goethego, Heinricha Heinego oraz Alfreda de Musseta.

Warto nadmienić, że jego rodzina także zasłynęła w dziedzinie nauki. Jego syn Karol był historykiem sztuki i profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, kontynuując dzieło nad Bibliografią Polską, podczas gdy córka Krystyna (zamężna z Konstantym Grzybowskim, profesorem historii państwa i prawa na UJ) została pisarką, autorką powieści dla młodzieży oraz przygotowała Kronikę rodzinną rodu Estreicherów.

Niektóre z pozostałych prac Stanisława Estreichera obejmowały:

• Szekspir w Polsce w XVIII wieku (1893),
• Adam Asnyk. Studyum (1897),
• Przyczynek do paremiografii polskiej (1897),
• Ustawy przeciwko zbytkowi w dawnym Krakowie (1897),
• Sądownictwo rektora UJ (1898),
• Pamiętniki X bpa A. Krasińskiego (1900),
• Wypraszanie od kary śmierci w historii prawa i obyczaju ludu (1902),
• Kodeks Hammurabiego (1905),
• Nieznane teksty ortyli magdeburskich (1928),
• Frymark i freimarkt (1929),
• Pacyfizm w Polsce XVI stulecia (1930),
• Wedle zasad moralności Chrystusowej (1930),
• Kultura prawnicza w Polsce XVI wieku (1931).

Ordery i odznaczenia

W dorobku Stanisława Estreichera znalazły się liczne odznaczenia, które świadczyły o jego znaczeniu w historii Polski.

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 2 maja 1923 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, zdobyty 11 listopada 1936 roku.

---

Oceń: Stanisław Estreicher

---