Janusz Kurtyka

---

Życiorys

Janusz Kurtyka przyszedł na świat 13 sierpnia 1960 roku w Krakowie, jako potomstwo Stanisława (1930–1967), inżyniera w przedsiębiorstwie Elektroprojekt oraz Stanisławy z domu Jasek (ur. 1932), która była zatrudniona w administracji przedsiębiorstwa Transbud w Nowej Hucie. Wczesne dzieciństwo oraz okres młodzieńcze spędził na terenie Nowej Huty, gdzie uczęszczał do Szkoły Podstawowej nr 95 im. Władysława Broniewskiego oraz do Szkoły Podstawowej nr 104 im. Stefanii Sempołowskiej (przemianowanej w III RP na SP im. Jana Matejki), usytuowanej na osiedlu Wysokim 7.

Janusz był absolwentem III Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Kochanowskiego w Krakowie, które ukończył w 1979 roku. Swoje wykształcenie kontynuował, kończąc w sierpniu 1983 studia na kierunku historycznym o specjalności nauczycielskiej na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Praca magisterska, zatytułowana „Morawicka linia Toporczyków w XIII do XV w. Studium historyczno-genealogiczne”, przyniosła mu tytuł magistra.

W trakcie studiów zaangażował się w działalność Koła Naukowego Historyków Studentów UJ, pełniąc dwukrotnie funkcję wiceprezesa w latach 1980-1982. Janusz był również jednym z inicjatorów, współzałożycieli oraz redaktorów naczelnym „Studenckich Zeszytów Historycznych”, publikowanych przez Koło Naukowe Historyków Studentów UJ. W latach 1982-1983 kierował działem wydawnictw KNHS UJ.

Na jesieni 1980 roku, Janusz Kurtyka stał się jednym z założycieli Niezależnego Zrzeszenia Studentów na swoim wydziale, gdzie aktywnie uczestniczył w organizowanych przez zrzeszenie protestach. Po tym okresie, w 1983 roku, rozpoczął studia doktoranckie w Instytucie Historii PAN w Warszawie, jednak w 1987 roku musiał przerwać studia na rok, aby odbyć zasadniczą służbę wojskową. W 1989 roku, Janusz zyskał uznanie publikując w podziemnym obiegu pierwszą biografię Leopolda Okulickiego w Polsce.

Pomimo doktoratu, Janusz kontynuował swoją pracę naukową. Współtworzył Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu oraz redagował hasła do Polskiego Słownika Biograficznego, a także współpracował z redakcją historyczną Wielkiej Encyklopedii PWN. W 1995 roku uzyskał doktorat w Polskiej Akademii Nauk, obronił pracę na temat „Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu”, która została wydana w 1997 roku. Praca ta miała opiekuna naukowego w osobie Antoni Gąsiorowski, a recenzentami byli Feliks Kiryk oraz Błażej Śliwiński.

Od lipca 1995 roku Janusz Kurtyka pełnił funkcję adiunkta. W 2000 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii średniowiecznej. Jego rozprawa habilitacyjna dotyczyła „Latyfundium tęczyńskiego. Dobra i właściciele (XIV–XVII wiek)”, opublikowana w 1999 roku. Jej recenzentami byli Stanisław Szczur, Antoni Gąsiorowski oraz Feliks Kiryk.

Kurtyka specjalizował się w zakresie genealogii, historii nowożytnej, historii średniowiecznej oraz w naukach pomocniczych historii. Był aktywnym uczestnikiem międzynarodowych konferencji naukowych dotyczących mediewistyki. Od 1996 roku współpracował z Department of Medieval Studies of Central European University Budapest, a w latach 1999–2002 oraz 2003–2006 był członkiem Rady Naukowej Instytutu Historii PAN. Jako autor, Janusz opublikował ponad 140 prac naukowych.

W latach 1994-2009 pełnił rolę redaktora naczelnego „Zeszytów Historycznych WiN”. W 2003 roku, kombatanci Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” wybrali go prezesem Stowarzyszenia Społeczno-Kombatanckiego. Janusz Kurtyka wykładał również na Chrześcijańskim Uniwersytecie Robotniczym.

W latach 1997-2001 pracował jako nauczyciel historii w V Prywatnym Liceum przy ul. Smoleńsk w Krakowie. Od lutego 2002 roku sprawował funkcję profesora w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Przemyślu, która od 2006 roku nazywa się Państwową Wyższą Szkołą Wschodnioeuropejską, pełniąc tam rolę kierownika Zakładu Historii Starożytnej i Średniowiecznej oraz dyrektora Instytutu Historii i Archiwistyki PWSZ w latach 2004-2005. W latach 2002-2010 był również członkiem Senatu PWSZ/PWSW.

Od 2009 do 2010 roku prowadził wykłady dotyczące historii ustroju Polski na krakowskiej Wyższej Szkole Filozoficzno-Pedagogicznej Ignatianum. Kurtyka działał także w NSZZ „Solidarność” krakowskich placówek Instytutu Historii PAN, pełniąc obowiązki przewodniczącego w latach 1989-2000. Po przyjęciu przez niego przynależności do Partii Republikańskiej w 1990 oraz Koalicji Republikańskiej w 1991 roku, w 1992 stał się członkiem Partii Chrześcijańskich Demokratów, a w wyborach w 1993 roku bez powodzenia ubiegał się o mandat w Sejmie.

W końcu lat 90. Janusz Kurtyka także działał w Stronnictwie Konserwatywno-Ludowym oraz był członkiem Stowarzyszenia „NZS 1980” od 2008 roku. Po powołaniu Instytutu Pamięci Narodowej, objął stanowisko dyrektora oddziału IPN w Krakowie, a 21 września 2005 roku, Kolegium IPN rekomendowało go na prezesa tej instytucji. Swoją pięcioletnią kadencję rozpoczął 29 grudnia 2005 roku, po złożeniu ślubowania przed Sejmem.

Janusz Kurtyka był związany z Polskim Towarzystwem Historycznym, Polskim Towarzystwem Heraldycznym oraz Towarzystwem Przyjaciół Nauk w Przemyślu. Zginął tragicznie 10 kwietnia 2010 roku podczas katastrofy polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku, w drodze na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. W Przemyślu odbył się marsz pamięci ku jego czci 15 kwietnia 2010. Uroczystości pogrzebowe miały miejsce 23 kwietnia 2010 roku w Krakowie, z Mszą w Kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła, a następnie został pochowany w alei zasłużonych na cmentarzu Rakowickim (kwatera: LXIXPASB, rząd: 1, miejsce: 10). 20 marca 2012 roku, na polecenie prokuratury wojskowej, dokonano ekshumacji jego ciała, a 26 marca 2012 roku odbył się jego ponowny pogrzeb na cmentarzu Rakowickim.

Życie prywatne

Janusz Kurtyka był synem Stanisława i Stanisławy z domu Jasek, oraz bratem Andrzeja. W swoim dzieciństwie dorastał w Nowej Hucie, w której spędził swoje wczesne lata. W 1983 roku związał się z żoną, lekarką Zuzanną z domu Wypasek, z którą doczekał się dwóch synów: Pawła i Krzysztofa.

W kwietniu 2009 roku w mediach zyskał rozgłos list, który został napisany przez Krzysztofa Hejke. Został on skierowany do prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, a jego kopię przesłano również do Marszałka Sejmu, Bronisława Komorowskiego oraz Kolegium IPN. W tym liście Hejke informował o sytuacji dotyczącej jego żony, Katarzyny Gójska-Hejke, która rzekomo miała być uwiedziona przez Janusza Kurtykę, prezesa IPN. Według jego relacji, Kurtyka miał przekazywać Gójskiej-Hejke tajne dokumenty z IPN, które następnie wykorzystywała w artykułach prasowych dotyczących lustracji publikowanych w „Gazecie Polskiej”. W odpowiedzi na te doniesienia Prokuratura Okręgowa Warszawa-Praga zainicjowała dochodzenie. Jednak w listopadzie 2009 roku śledztwo w sprawie domniemanego ujawnienia lub bezprawnego wykorzystania tajemnic państwowych przez Kurtykę zostało umorzone.

W 2011 roku, Zuzanna Kurtyka podjęła próbę zdobycia mandatu senatora z ramienia PiS, jednak jej starania okazały się bezowocne.

Odznaczenia, wyróżnienia i nagrody

Janusz Kurtyka był wyjątką postacią, której życie i prace zostały docenione poprzez szereg prestiżowych odznaczeń oraz wyróżnień. W 2007 roku został uhonorowany ukraińskim Orderem „Za Zasługi” trzeciego stopnia, co podkreśla jego znaczenie nie tylko w rodzimym kraju, ale także na międzynarodowej arenie.

3 kwietnia 2009 roku prezydent Lech Kaczyński nadał mu Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, co stanowi jeden z najwyższych zaszczytów w Polsce. Jakież to znaczenie miało, ujawnia fakt, że 16 kwietnia 2010 roku, pośmiertnie, Kurtyka został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski przez marszałka Sejmu Bronisława Komorowskiego, który pełnił wówczas obowiązki prezydenta RP. To wyróżnienie został przyznane na wniosek Kapituły Orderu, w uznaniu za jego wybitne zasługi dla państwa oraz społeczeństwa.

29 października 2015 roku, w hołdzie jego działaniom na rzecz niepodległości i suwerenności Polski, a także respektowania praw człowieka w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Kurtyka został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności.

W przypadku jego dokonań akademickich, w 1996 roku został wyróżniony Nagrodą im. Adama Heymowskiego, którą przyznaje Polskie Towarzystwo Heraldyczne. Dalej, uzyskał II nagrodę w Konkursie im. Klemensa Szaniawskiego w 1998 roku, przyznawaną przez Towarzystwo Popierania i Krzewienia Nauk w Warszawie. Jego osiągnięcia naukowe nie kończą się na tym; w 2000 roku uzyskał Nagrodę im. Joachima Lelewela, a rok później Nagrodę im. Jerzego Łojka.

Warto również wspomnieć, że w 2007 roku tygodnik „Gazeta Polska” uhonorował go tytułem „Człowieka Roku 2006”, co świadczy o ogromnym wpływie, jaki miał na polskie życie społeczne i polityczne. Ostatecznym wyrazem uznania było pośmiertne uhonorowanie go nagrodą Kustosza Pamięci Narodowej 9 czerwca 2010 roku.

Upamiętnienie

Janusz Kurtyka, wybitna postać w historii Polski, został uhonorowany poprzez szereg pomników i tablic upamiętniających. Warto zaznaczyć, że jego pamięci poświęcono liczne upamiętnienia w różnych miejscach w Polsce.

Jednym z ważnych miejsc jest Pałac Konopków w Wieliczce, gdzie tablica pamiątkowa została odsłonięta 13 sierpnia 2010 roku. Inna tablica znajduje się na elewacji siedziby IPN przy ul. Towarowej 28 w Warszawie, odsłonięta 8 października tego samego roku. Również w Krakowie, w kościele św. Kazimierza zawieszono tablicę 8 kwietnia 2011 roku, a kolejne upamiętnienia miały miejsce w Węgrowie 9 kwietnia 2013 roku oraz w kościele św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Krakowie, gdzie odsłonięto tablicę 14 kwietnia 2013 roku.

W dniu 8 października 2010, Centrum Edukacyjne IPN Przystanek Historia przy ulicy Marszałkowskiej 21/25 w Warszawie, zyskało imię Janusza Kurtyki, co podkreśla znaczenie jego dziedzictwa dla polskiej historii. 14 kwietnia 2011 roku w Państwowej Wyższej Szkole Wschodnioeuropejskiej w Przemyślu odsłonięto obelisk, który upamiętnia ofiary zbrodni katyńskiej oraz tragedii smoleńskiej, akcentując także pamięć o parze prezydenckiej Kaczyńskich i Januszu Kurtyce, który był profesorem tej uczelni.

W 2014 roku Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich rozpoczęło przyznawanie Nagrody im. Janusza Kurtyki, mającej na celu nagradzanie publikacji o tematyce historycznej.

Popiersia Janusza Kurtyki odsłonięto również na Górze Przemienienia w Morawicy (2014) oraz w Panteonie Bohaterów Sanktuarium Narodowego na cmentarzu Poległych w Bitwie Warszawskiej w Ossowie (2015). W 2015 roku powołano Fundację im. Janusza Kurtyki, której celem jest promowanie tradycji narodowej oraz popularyzacja polskiej historii poza granicami kraju.

W listopadzie 2020 roku rada miasta stołecznego Warszawy postanowiła nadać jedną z ulic dzielnicy Mokotów imię Janusza Kurtyki. Tabliczki z nową nazwą ulicy pojawiły się na warszawskim Służewcu 31 grudnia 2020 roku.

Nie zabrakło również upamiętnienia w Krakowie, gdzie w październiku 2021 roku Janusz Kurtyka zyskał imię ronda w ciągu ul. Wita Stwosza. Decyzję o nadaniu imienia podjęła Rada Miasta Krakowa na sesji z dnia 7 lipca 2021 roku.

Publikacje

Janusz Kurtyka, jako autor wielu istotnych prac naukowych, przyczynił się do wzbogacenia polskiej historiografii. Poniżej przedstawiamy jego najważniejsze publikacje:

• Generał Leopold Okulicki „Niedźwiadek” (1898–1946), 1989,
• Konspiracja i opór społeczny na Podkarpaciu w okresie PRL (red.), 2007,
• Latyfundium Tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV–XVII wiek), 1999,
• Odrodzone królestwo. Monarchia Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego w świetle nowszych badań, 2001,
• Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, 1997,
• Podole w czasach Jagiellońskich. Studia i materiały, 2011,
• Z dziejów agonii i podboju. Prace zebrane z zakresu najnowszej historii Polski, 2011,
• Janusz Kurtyka w mediach, Rzeczpospolita wolnych ludzi, 2015 (zbiór tekstów Janusza Kurtyki i wywiadów z nim z lat 2000–2010).

---

Oceń: Janusz Kurtyka

---