Józef Olszyna-Wilczyński

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Józef Olszyna-Wilczyński przyszedł na świat 27 listopada 1890 roku w Krakowie, w rodzinie, gdzie jego ojcem był mistrz murarski Józef Mikołaj Wilczyński, a matką nauczycielka Karolina z Wagnerów. Po ukończeniu szkoły powszechnej, kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum im. św. Jacka. Maturę zdał w 1910 roku w I Liceum Ogólnokształcącym im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie. Jeszcze w tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Budownictwa Lądowego na Politechnice Lwowskiej, gdzie do 1914 roku zaliczył sześć semestrów.

W trakcie swojego pobytu na uczelni, od października 1912 do września 1913, służył jednocześnie w austriackim 16 pułku piechoty Obrony Krajowej z siedzibą w Krakowie. Zakończył swoją służbę w Szkole Oficerów Rezerwy, gdzie uzyskał stopień kadet-feldfebla (sierżanta podchorążego) oraz odznaczenie „Erinnerungskreuz 1912–1913”. Już od października 1912 roku był związany z Polskimi Drużynami Strzeleckimi, a latem 1914 roku ukończył kurs instruktorów tych drużyn, który zorganizowany został w Nowym Sączu. W latach późniejszych, od 1935 aż do swojej śmierci, pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Kół Harcerzy.

Służba w Legionach Polskich i c. i k. armii

1 sierpnia 1914 roku, na początku I wojny światowej, został zmobilizowany do swojej macierzystej jednostki, a 6 sierpnia wszedł w skład formowanej I Brygady Legionów Polskich. Od tego momentu aż do lipca 1917 roku walczył jako dowódca kompanii, a następnie batalionu w 5 pułku piechoty. Po awansie na porucznika w październiku 1914 roku, w styczniu 1915 roku został awansowany na stopień kapitana. Jednakże po kryzysie przysięgowym, w związku z odmową złożenia przysięgi, został przymusowo wcielony do armii austriackiej. Następnie trafił na front francuski i włoski, a później na Ukrainę, gdzie zorganizował koło POW.

Służba w Wojsku Polskim

W listopadzie 1918 roku doprowadził do włączenia batalionu austriackiego do Wojska Polskiego, w skład grupy wojskowej płk. Rybińskiego. Był uczestnikiem wojny polsko-ukraińskiej oraz wojny polsko-bolszewickiej, gdzie brał udział w walkach na Podolu. 27 listopada 1918, w bitwie pod Mikulińcami, odniósł ciężkie rany i został wzięty do niewoli przez Ukraińców, w której przebywał aż do 9 czerwca 1919 roku. Początkowo znajdował się w Tarnopolu, a później w Buczaczu. W 1919 roku został awansowany na podpułkownika, a 21 czerwca 1919 roku mianowany dowódcą III Brygady Legionów. Później dowodził także I Brygadą Legionów oraz ponownie III Bryg. Leg. W maju 1920 roku objął stanowisko komendanta Kijowa, a następnie dowodził 6 Dywizją Piechoty oraz samodzielną grupą w składzie 3 Armii i XIV Brygadą Piechoty. Od września 1920 do września 1921 roku dowodził XIII Brygadą Piechoty. W 1921 roku zmienił swoje nazwisko, do rodowego Wilczyński dodając nazwisko Olszyna.

W tym samym roku brał udział w zabezpieczaniu III powstania śląskiego. Od 1922 roku służył w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie, gdzie pełnił funkcję szefa Saperów i Inżynierii. W dniu 13 lipca 1923 roku został przeniesiony do Departamentu V Inżynierii i Saperów Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie na stanowisko szefa Wydziału I, pozostając jednocześnie oficerem nadetatowym 5 pułku saperów. 10 października 1924 roku objął dowództwo Korpusu Ochrony Pogranicza, a 17 października stanął na czele 2 Brygady Ochrony Pogranicza w Baranowiczach. Nieco później, 10 października 1925 roku, objął dowództwo 1 Brygady Ochrony Pogranicza w Zdołbunowie. W listopadzie 1926 roku przeszedł z korpusu oficerów inżynierii i saperów do korpusu oficerów piechoty, pozostając dowódcą 1 Brygady KOP.

16 marca 1927 roku, na podstawie wniosku Ministra Spraw Wojskowych, został awansowany na generała brygady przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego. W tym samym roku został mianowany dowódcą 10 Dywizji Piechoty w Łodzi, którą dowodził do 1935 roku. W latach 1935-1937 pełnił rolę dyrektora Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. 9 lutego 1938 roku objął stanowisko dowódcy Okręgu Korpusu nr III w Grodnie.

Śmierć

W wrześniu 1939 roku dowodził Grupą Operacyjną „Grodno”. 17 września, gdy podróżował samochodem z Pińska do Grodna z własnym sztabem, natknął się na luźne oddziały sowieckie oraz dywersantów komunistycznych. Po przyjęciu rozkazu rozwiązania oddziałów, przebywał w Sopoćkiniach pod Grodnem. Prawdopodobnie zwłoka w ewakuacji sztabu była związana z organizowaniem pierwszych konspiracyjnych grup zbrojnych. 22 września, nad ranem, wyruszył w kierunku granicy litewskiej w towarzystwie żony – Alfredy Olszyny-Wilczyńskiej, adiutanta – kapitana artylerii Mieczysława Strzemeskiego oraz jeszcze jednego mężczyzny. Wkrótce po rozpoczęciu jazdy, ich samochód został zatrzymany przez radzieckie czołgi w Nowikach. Pasażerów rozdzielono, a żonę generała zamknięto w stodole. Generał Olszyna-Wilczyński oraz kapitan Strzemecki zostali zabrani i zamordowani. Z relacji żony wiadomo, że ciała obu mężczyzn były okropnie zmasakrowane, a żołnierze radzieccy robili sobie z nich żarty, pokazując zakrwawioną czapkę generała jako trofeum. Jego mogiła znajduje się w Sopoćkinach, w parafii Teolin, k. Grodna, a symboliczny grób na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC2-1-8).

Współczesne publikacje rosyjskie, głównie autorstwa J. Muchina, wskazują, iż generał Olszyna-Wilczyński zginął podczas ucieczki samochodem, jednak świadkami egzekucji była jego żona oraz kilkanaście osób towarzyszących. W 22 września 1991 roku, w 52. rocznicę jego śmierci, w Kościele Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Krakowie u oo. Kapucynów na krużgankach klasztornych zamontowano pamiątkową tablicę z czarnego marmuru dębnickiego. Generał jest również patronem wielu ulic w Krakowie oraz Sopoćkiniach.

Rodzina

Józef Olszyna-Wilczyński był człowiekiem, którego życie osobiste było równie interesujące, co jego kariera. Był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Józefa z Niemców, z którą rozwiódł się w 1936 roku. Z tego małżeństwa na świat przyszło dwoje dzieci: syn Wiesław, urodzony w 1911 roku, oraz córka Halina, której narodziny miały miejsce w 1913 roku.

W 1937 roku generał ożenił się po raz drugi z Alfredą ze Szwarców, która wcześniej nosiła nazwisko Staniszewska. Po wybuchu II wojny światowej, wdowa po generale w grudniu 1939 roku została umieszczona w obozie internowania w Kalwarii.

Awanse

W ciągu swojej kariery wojskowej Józef Olszyna-Wilczyński otrzymał wiele awansów, które podkreśliły jego umiejętności oraz znaczenie w polskim wojsku.

• porucznik – 1914,
• kapitan – 1915,
• podpułkownik – 21 czerwca 1919,
• pułkownik – zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 (w 1924 roku zajmował 14. lokatę w korpusie oficerów zawodowych inżynierii i saperów, a dwa lata później, po przeniesieniu do korpusu oficerów piechoty, zajmował 46,06 lokatę, utrzymując to starszeństwo),
• generał brygady – 16 marca 1927 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 7. lokatą (w 1932 roku wypromowany na 4. lokatę) w korpusie generałów.

Ordery i odznaczenia

Józef Olszyna-Wilczyński, wybitna postać historyczna, był odznaczony licznymi medalami oraz wyróżnieniami, które podkreślają jego zasługi i poświęcenie dla kraju. Oto lista jego odznaczeń:

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 2239 (1921),
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928),
• Krzyż Niepodległości (12 marca 1931),
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie),
• Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 19 października 1926, 10 czerwca 1939),
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia,
• Znak oficerski „Parasol”,
• Krzyż Zasługi Wojskowej III klasy (Austro-Węgry),
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja),
• Order Pogromcy Niedźwiedzia III klasy nr 1907 (Łotwa),
• Medal Zwycięstwa (Médaille Interalliée),
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa).

Te odznaczenia stanowią świadectwo honoru i odwagi Olszyny-Wilczyńskiego oraz jego niezłomnej woli w dążeniu do niepodległości i obrony ojczyzny.

---

Oceń: Józef Olszyna-Wilczyński

---