Tadeusz Trapszo (pułkownik)

---

Rodzina i młodość

Tadeusz Trapszo pochodził z rodziny, w której tradycje artystyczne były silnie zakorzenione. Jego ojciec, Stanisław Trapszo (1862–1896), był członkiem znanego klanu aktorskiego Trapszów. Był on synem Anastazego, a także bratem Marcelego, Ireny oraz Tekli. Ponadto, był stryjem Mieczysławy Ćwiklińskiej oraz wujem Felicji z Krywultów Bończa-Tomaszewskiej. Niestety, kiedy Tadeusz miał zaledwie dwa i pół roku, jego ojciec zmarł. Przez to jego wychowanie spoczywało na matce, Petroneli Karolinie Ludwice z Bułatów, znanej również pod swoimi pseudonimami scenicznymi, takimi jak Antonina Radwan lub Antonina Stachowicz, z którą był związany do końca jej życia (1859–1926).

Po uzyskaniu świadectwa ukończenia gimnazjum klasycznego, Tadeusz rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. W trakcie studiów angażował się w działalność organizacji konspiracyjnych, takich jak: „Teka”, Pet oraz „Promień”. Był aktywnym członkiem zarządu Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej „Życie”, który funkcjonował pod patronatem Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Oprócz tego, Tadeusz działał w tajnym ruchu skautowym oraz w oddziale konnym Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Jego zaangażowanie w te organizacje pokazywało jego patriotyzm oraz dążenie do niepodległości.

Udział w wojnach z lat 1914–1921

W sierpniu 1914 roku zaciągnął się do Legionów Polskich; początkowo pełnił służbę w żandarmerii polowej 1 pułku piechoty I Brygady. Już od 28 stycznia 1915 roku pełnił funkcję adiutanta w I batalionie 5 pułku piechoty. Z dniem 1 lipca tego samego roku został mianowany na podporucznika piechoty. W trakcie działań wojennych przeszedł szlak bojowy I baonu 5 pp, a wdając się w walki, odniósł rany w bitwie pod Kostiuchnówką, która miała miejsce 6 lipca 1916 roku. W tej samej bitwie walczył razem z Stefanem Roweckim, który później zdobył stopień generała „Grota”, oraz Romanem Starzyńskim, bratem Stefana.

W lipcu 1917 roku, po kryzysie przysięgowym, przeszedł do Polnische Wehrmacht, gdzie miał zaszczyt dowodzić kompanią szkoły podoficerskiej, a także batalionem i garnizonem w Dąbrowie Górniczej. Dnia 12 października 1918 roku, po szczególnej rewolucji w strukturach wojskowych, został awansowany do rangi porucznika piechoty, a Rada Regencyjna zatwierdziła jego dalszy awans na kapitana piechoty.

Od listopada 1918 roku nadal pełnił służbę w odrodzonym Wojsku Polskim. Najpierw objął dowództwo nad „batalionem śmierci”, następnie pełnił rolę dowódcy II batalionu 36 pułku piechoty, aż w końcu dowodził Grupą „Bełz”. W tych rolach uczestniczył w licznych konfliktach z Ukraińcami oraz bolszewikami. Od stycznia 1920 roku zajmował stanowisko szefa sztabu 3 Dywizji Piechoty Legionów. Jego odwaga i determinacja w trakcie służby wojskowej zostały docenione; za szczególne czyny wojenne został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych.

Służba wojskowa w okresie międzywojennym

3 maja 1922 roku Tadeusz Trapszo został zweryfikowany w stopniu majora, z starszeństwem od 1 czerwca 1919, w korpusie oficerów piechoty. Krótko dowodził batalionem 7 pułku piechoty Legionów, zdobywając doświadczenie w dowodzeniu. W latach 1922-1923 uczęszczał na II Kurs Doszkalający w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie, a po jego ukończeniu rozpoczął służbę w Oddziale II Sztabu Generalnego. Na początku piastował funkcję kierownika niezależnego referatu, a od stycznia 1925 roku był szefem Wydziału I Ogólno-Organizacyjnego.

Wiosną 1924 roku Trapszo zeznawał jako świadek w procesie dotyczącym inwigilacji marszałka Józefa Piłsudskiego w czasie drugiego rządu Wincentego Witosa. W trakcie zamachu majowego odniósł rany w stolicy, a pomoc otrzymał w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Po przejęciu władzy przez zwolenników Piłsudskiego, szef Oddziału II, płk. Michał Bajer, zdecydował się na odejście, co również wpłynęło na dalszą karierę Trapszo, który jednakom nie został odsunięty i aktywnie kontynuował swoją działalność wojskową.

Później dowodził batalionem 84 pułku piechoty i objął stanowisko szefa Oddziału II w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie. 31 października 1927 roku przeniesiono go do Korpusu Ochrony Pogranicza, gdzie objął dowództwo nad batalionem i w szczególności nad Batalionem KOP „Ostróg”. 23 stycznia 1928 roku Trapszo awansował na podpułkownika, z datą starszeństwa 1 stycznia 1928 roku, zajmując 22. lokatę w korpusie oficerów piechoty.

W dniu 23 października 1931 roku ogłoszono jego przeniesienie z KOP do 4 pułku piechoty Legionów w Kielcach, gdzie pełnił rolę zastępcy dowódcy pułku. 28 czerwca 1933 roku objął dowództwo nad 79 pułkiem piechoty w Słonimiu. Na pułkownika awansował z dniem 1 stycznia 1936 roku, zajmując 2. lokatę w korpusie oficerów piechoty. 1 marca 1937 roku został szefem sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu, gdzie współpracował z gen. bryg. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim. W kwietniu 1939 roku przeprowadzał inspekcje w Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.

Wcześniej, 20–21 lutego tego samego roku, inspekcjonował 4 pułk piechoty Legionów, który od 1937 roku dowodził ppłk. Zygmunt Berling, który z racji zaniedbań służbowych, nie rwał się do dalszego dowodzenia jednostką.

Trapszo był również zaangażowany w działalność organizacji kombatanckich. Pełnił funkcję okręgowego delegata Komendy Naczelnej Związku Legionistów, komendanta oddziałowego Koła byłych Żołnierzy 5 pułku piechoty Legionów oraz zasiadał w prezydium okręgowej Rady Legionowo-Peowiackiej.

Co najmniej od 1937 roku, był właścicielem willi przy ul. Słowackiego 7 w Kobyłce niedaleko Warszawy. Podczas okupacji hitlerowskiej tam mieszkała jego żona Maria z domu Sągajłło (1903–1972), z którą miał dwoje dzieci. Dodatkowo w latach 1938-1939 przebywał również w Brześciu Litewskim, przy ul. Zygmuntowskiej 36.

Udział w II wojnie światowej i niewola niemiecka

W czasie wojny obronnej w 1939 roku Tadeusz Trapszo pełnił niezwykle istotną rolę, rozpoczynając jako szef sztabu DOK VIII. Już od 12 września został przydzielony na podobne stanowisko do Grupy Operacyjnej, która znajdowała się pod dowództwem gen. Karaszewicza-Tokarzewskiego, w ramach Armii „Pomorze”. Wziął także udział w zaciekłej bitwie nad Bzurą.

Wiadomości dotyczące jego dalszych losów przez wiele lat były pełne niejasności oraz błędnych informacji. Wciąż powielają się różne wersje, w tym ta, która twierdzi, że Trapszo brał udział w obronie Warszawy, a po kapitulacji stolicy nie zdecydował się na niewolę niemiecką, lecz potajemnie uciekł na tereny okupowane przez ZSRR, gdzie rzekomo zginął wiosną 1940 roku. Liczne publikacje podają go wśród oficerów Wojska Polskiego, którzy zostali osadzeni w obozie w Starobielsku i później stali się ofiarami zbrodni katyńskiej, zamordowanymi przez NKWD w Charkowie, a ich ciała pochowane zostały w Piatichatkach wiosną 1940 roku. Częścią tej plątaniny informacji jest również to, że w obronie Warszawy brał udział jego imiennik i kuzyn, porucznik rezerwy Tadeusz Trapszo.

Jednak dokumenty zachowane w archiwum Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach ujawniają, że płk dypl. Tadeusz Trapszo został wzięty do niewoli 19 września 1939 roku w rejonie Puszczy Kampinoskiej. Trafił do Oflagu II A Prenzlau, gdzie był zarejestrowany pod numerem jenieckim 1663. Relacja innego oficera DOK VIII, Emila Kumora, potwierdza tę informację, wskazując, że 16 września 1939 roku, podczas prób przebicia się w kierunku Warszawy i Modlina, Trapszo zaginął w trakcie przeprawy przez Bzurę. Nie mogąc odnaleźć swojego oddziału, dołączył do grupy gen. Bortnowskiego i w rezultacie dostał się do niewoli.

W Prenzlau pełnił funkcję polskiego komendanta obozu. Jego postać pamiętał inny jeniec, Kazimierz Rusinek, który w swoich niepublikowanych wspomnieniach z okresu niewoli opisał, jak Trapszo objął patronat nad tajnym wystawieniem sztuki „Kordian” autorstwa Słowackiego w teatrze obozowym. Później, 25 lutego 1941 roku, Trapszo został przeniesiony do Oflagu II E w Neubrandenburgu, gdzie pełnił rolę starszego. Jako najstarszy stopniem oficer tego obozu, otrzymał raport od ppłk. dypl. Stefana Mossora z dnia 21 kwietnia 1943 roku dotyczący wizyty polskich oficerów z niemieckich oflagów w Katyniu, który później był wykorzystywany w celach propagandowych przez niemieckie władze.

Okres powojenny

Po ustaniu działań II wojny światowej, Tadeusz Trapszo podjął się odbudowy administracji polskiej na terenach zachodnich. Jego pierwsze kroki skierowały się na Dolny Śląsk, gdzie, według relacji lokalnego historyka, dnia 29 marca 1946 roku, działając na podstawie nominacji Zjednoczenia Przemysłu Spożywczego we Wrocławiu oraz jako protegowany generała dyw. Rómmla, uruchomił młyn motorowy przy ulicy Głogowskiej w Sławie.

W dalszym etapie swojej kariery, pełnił urząd starosty powiatu lęborskiego, a w tej roli brał udział w ważnych wydarzeniach, takich jak nadanie sztandaru 4 Brygadzie Ochrony Pogranicza, co miało miejsce 27 czerwca 1948 roku. Wśród licznych dokumentów z jego czasów urzędowania, zachował się afisz z obwieszczeniem z dnia 12 kwietnia 1948 roku, w którym starosta Tadeusz Trapszo wzywał właścicieli nieruchomości do zgłaszania się w sprawie podatku gruntowego.

Tadeusz Trapszo zmarł 29 czerwca 1958 roku w wieku 64 lat, a jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, gdzie został pochowany 3 lipca tego samego roku (kwatera 153-2-18,19).

Ordery i odznaczenia

Tadeusz Trapszo, znany pułkownik, został odznaczony licznymi medalami i wyróżnieniami. Jego zasługi wojskowe oraz wkład w niepodległość Polski zostały docenione poprzez przyznawanie mu prestiżowych odznaczeń.

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari, przyznany w 1921 roku,
• Krzyż Niepodległości, który otrzymał 25 lipca 1933 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 7 listopada 1925 roku,
• Krzyż Walecznych, odznaczony aż czterokrotnie, w tym po raz pierwszy i drugi w 1922 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany 19 marca 1937 roku,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Srebrny Medal za Długoletnią Służbę,
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę,
• Krzyż Oficerski Orderu Świętego Sawy, nadany przez Królestwo Serbii,
• Krzyż Oficerski Orderu Korony Rumunii, przyznany przez Rumunię,
• Order Pogromcy Niedźwiedzia III klasy, nadany przez Łotwę,
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej, przyznany w 1929 roku na Łotwie.

---

Oceń: Tadeusz Trapszo (pułkownik)

---