Salwator (Kraków)

---

Historia

W obszarze Salwatora można odnaleźć ślady osadnictwa sięgające czasów prehistorycznych, datowane na środkowy paleolit, trwający od 115 do 40 tysięcy lat przed naszą erą. Także pozostawili tutaj swoje ślady łowcy mamutów, którzy w górnym paleolicie, od 40 do 10 tysięcy lat p.n.e., urządzali szałasy na wzgórzach otoczonych rozlewiskami, co zapewniało im bezpieczeństwo. W kolejnych wiekach powstała osada, w której znajdowała się pogańska świątynia, a zachowana do dziś nazwa malowniczej ulicy Gontyna przywołuje te czasy.

Niektórzy badacze twierdzą, że kościół Najświętszego Salwatora, istniejący na terenie obecnego Salwatora, miał być jedną z pierwszych świątyń chrześcijańskich na obszarze Polski. W nim znajdował się również Zwierzyniec, podkrakowska wieś, która była w epoce średniowiecza zarządzana przez książąt osiedlających się na Wawelu. Od drugiej połowy XII wieku, władanie nad tą okolicą przejęły zakonnice z Zgromadzenia Sióstr Kanoniczek Regularnych Zakonu Premonstratensów, znane jako norbertanki oraz Panny Zwierzynieckie. Te utalentowane kobiety założyły szkołę i szpital, a ich dbałość o rozwój osady trwała aż do 1910 roku, kiedy to za inicjatywą prezydenta Krakowa Juliusza Lea wieś przyłączono do miasta.

W latach 1866–1867 na wzgórzu zbudowano elementy Twierdzy Kraków, zwaną szanem FS-30, który później podzielono na dwie mniejsze części. Na początku XX wieku, po zakończeniu działań związanych z fortifikacjami, Towarzystwo Urzędników zainicjowało budowę osiedla willowego, wyłaniając zwycięski projekt Tadeusza Niedzielskiego w 1909 roku. Ostatecznie realizację przekazano Romanowi Bandurskiemu, który zaprojektował również kilka willi. W 1911 roku wytyczono półkoliste odgałęzienia ulic św. Bronisławy, Gontyna oraz Anczyca.

W roku 1912 nazwano to nowo powstałe osiedle Salwator, które uzyskało swoją nazwę od sąsiedniego kościoła pod tym wezwaniem. Całość składa się z 30 willi, które projektowali Roman Bandurski, Alfred Kramarski, a w okresie międzywojennym także architekci tacy jak Ferdynand Liebling, Henryk Jasieński oraz Ludwik Wojtyczko. Ostatni dom został ukończony w 1955 roku.

Obecnie Salwator uznawany jest za symbol „miasta-ogrodu”. Mimo swojej relatywnie krótkiej historii oraz niewielkich rozmiarów, osiedle to zamieszkiwało liczne wybitne postacie. Wśród nich znajduje się około 50 osób, uważanych za encyklopedyczne, których osiągnięcia i działalność zostały ujęte w licznych publikacjach. Mieszkali tutaj tacy ludzie jak Feliks Koneczny, Karol Hubert, Emanuel Rostworowscy, Marek Rostworowski, Hugon Kowarzyk, a także Alfred Kramarski. W domu przy ulicy Anczyca 7 zmarł znany artysta Jacek Malczewski.

W ostatnich latach, z powodów komercyjnych, stara się rozszerzyć nazwę Salwator na znacznie większy obszar, próbując traktować ją jako synonim dawniej dzielnicy Zwierzyniec, obejmującej m.in. Półwsie Zwierzynieckie.

Zabytki i inne obiekty Salwatora

W Salwatorze, który jest pełen historycznych i kulturowych skarbów, znajduje się wiele interesujących obiektów. Jednym z nich jestKościół Najświętszego Salwatora, który otacza zabytkowy cmentarz, tworząc niezwykły nastrój.

Warto zwrócić uwagę na Kaplicę św. Małgorzaty i św. Judyty, gdzie znajduje się pomnik Jana Pawła II, umiejscowiony przed kaplicą na stoku w końcu marca 2008 roku. Wokół kaplicy rozpościera się dawny cmentarz dla ofiar zarazy, co dodaje miejscu historycznego znaczenia.

Przez Salwator została wytyczona malownicza trasa spacerowa, która prowadzi przez ulicę św. Bronisławy oraz Aleję Waszyngtona, kierując się w stronę słynnego Kopca Kościuszki. Szlak ten wiedzie dalej do Lasu Wolskiego, a także do ZOO oraz Bielan. Jest to szczególnie popularne miejsce w weekendy, przyciągające wielu miłośników spacerów.

Warto także wspomnieć o corocznym odpustie Emaus, który odbywa się u podnóża Salwatora. To wydarzenie zyskało dużą popularność, a od wielu lat jest organizowane po obu stronach rzeki Rudawy: przy kościele Sióstr Norbertanek oraz na Półwsi Zwierzynieckim, Półwsie Zwierzynieckie.

Na terenie osiedla znajdują się wille, z których kilka utrzymuje status zabytków. W szczególności można wyróżnić te przy ul. Anczyca 1 i 7, a także ul. św. Bronisławy 15, 24 i 26. Bezpośrednie sąsiedztwo Salwatora wzbogacają także inne historyczne miejsca, takie jak Cmentarz Salwatorski oraz Kościół św. Augustyna i św. Jana Chrzciciela z klasztorem Norbertanek.

---

Oceń: Salwator (Kraków)

---